Masonluğun yüzyıllardan bu yana sürüp gelen köklü bir geçmişi var; bu tamam.
Kimilerine göre bu geçmişi oluşturan, günümüzde “Operatif Masonluk” olarak anılan tarih boyunca süregelmiş geleneksel inşaatçılık mesleği ve sanatı.
Kimilerine göre Masonluğun geçmişi çok daha eski tarihlere kadar uzanır.
Kimilerine göre o geçmiş çok eski tarihlere kadar uzanır ama işin içinde Operatif Masonluk yoktur; o sonradan edinilmiş bir kılıftır.
Fakat günümüzdeki Masonluğun gerek kuruluşu sırasında gerekse sonraki iki yüzyıl içindeki gelişimi boyunca Operatif Masonluğa öylesine önemli bir yer ve ağırlık verilmiştir ki, artık 21. yüzyıla girmiş olduğumuz bu aşamada bile, bu kurumun birçok konuda Operatif Masonluk döneminin bazı öğelerinden tümüyle soyutlanmasına henüz olanak yok gibidir.
Burada “çağdaş” sıfatının kullanımı çok önemlidir. Çünkü şimdi artık 18. ya da 19. yüzyıldaki hatta 20. yüzyılın ilk yarısındaki Masonluktan değil, günümüzdeki Masonluktan söz etmek gerekmektedir.
Felsefede olduğu gibi Masonluktaki çalışmalarda da kavramlar pek önemli bir yer tutmaktadır. Eğer baştan kavramlar üzerine bir uyuşmaya varılmazsa, masonlar sonradan birbirlerini anlamakta güçlük çekebilir. Biz de öyle… O zaman; tartıştığımız asıl konuyu bir yana bırakıp kullandığımız terimlerin anlamları üzerindeki bilgi ve görüş farklılıklarıyla uğraşmaya girişiriz. Böyle bir durumda, her birimiz kendi bildiğinin doğru olduğu üzerinde diretirse, tartıştığımız konuyu tümüyle unutup sonraya bıraktığımız bile olur. Masonlar da öyle…
Araya giren bu deyişim «Acaba Masonlukla bağlantılı olarak “çağdaş” sıfatını kullanınca bunu hangi anlamda alıyoruz?» diye düşününce çıktı. Çünkü kimi zaman bir de “çağcıl” sıfatını kullanıyoruz. Anlamları bakımından bu ikisi birbirine pek yakın ama aynı şey değil.
Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde “çağdaş” sıfatı iki anlam taşıyabiliyor: Biri “aynı çağda yaşayan”, diğeri “bulunulan çağın anlayışına, koşullarına uygun olan”. Ben buradaki “Çağdaş Masonluk” terimini “Bugünün anlayışına uyan, 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarının koşullarıyla uyumlu bir Masonluk” anlamında kullanacağım.
Bu tür bir Masonluk çağcıl olabildiği gibi olmayabilir de… Çünkü “çağcıl” sıfatı “çağın yeniliklerini benimseyen, ona göre davranan” anlamına geliyor. Böylece genel olarak ve kurumsal bakımdan Masonluk için değil, özel olarak bir mason örgütünün tutumunu belirtmek için kullanılabilir.
Kimilerine göre Masonluk hakkında konuşulurken onun ne çağdaşlığından ne de çağcıllığından söz edilebilir. Masonluğun bir kendine özgülüğü vardır. Masonluk gelenekleriyle var olan, gelenekleriyle yaşayan bir kurumdur. Bunların çağdaşlık uğruna ya da çağcıllık amacıyla değiştirilmesi, Masonluğu yozlaştırır. Böyle bir durumda kurum artık “Masonluk” olmaktan çıkar; Masonluğa benzeyen ama “Masonluk” olmayan bir başka kuruma dönüşür. Dolayısıyla, Masonlukta çağdaşlıktan ve çağcıllıktan söz edilemez. Masonluk geçmişte böyleydi; bugün böyledir; gelecekte de böyle kalacaktır.
Bu görüşün ne denli doğru, tutarlı ve geçerli olup ne denli yanlış, tutarsız ve geçersiz olduğunu incelemek gerek.
Kimilerine göre Masonluk hakkında konuşulur ya da yazılırken, birtakım önemli öğeleri göz ardı etmemek gerekir. Tek başına “Masonluk” terimi kullanılırsa, bu ancak “geleneksel inşaatçılık mesleği ve sanatı” ya da “duvarcılık, taşçılık” gibi anlamlara gelir. Bir diğer deyişle, tek başına “Masonluk” terimi Spekülâtif Masonluktaki “Operatif Masonluk” terimiyle özdeştir. Spekülâtif nitelikli Masonluktan söz edilirken, eğer “spekülâtif” sıfatı kullanılmayacaksa, onun en başta gelen niteliğinin belirtilmesi zorunludur. Bu nitelik onun “özgür” oluşudur. Hatta öz Türkçe eğilimine kapılıp “özgür” sıfatının kullanılması bile doğru olmaz; “hür” sıfatının kullanılması gerekir. Çünkü “özgür” sıfatı anlam bakımından “hür” sıfatı ile tam tamına örtüşmez.
Kavramlar üzerinde uyuşmamız gerektiğini belirtmiştim. Şu halde, bu görüşün doğru olup olmadığını hemen inceleyelim.
Türk Dil Kurumu’nun sözlüğü, “hür” sözcüğüyle “özgür” sözcüğü arasında öncekinin Arapça kökenli oluşundan başka bir fark gözetmiyor. Dolayısıyla “Hür Masonluk” hatta bitişik yazılarak “Hürmasonluk” ve “Özgür Masonluk” terimlerinin aynı anlama geldiği ortaya çıkıyor. Eğer “Masonluk” terimine bakarsanız, bunun karşılığında “duvarcılık, inşaatçılık, taşçılık” gibi açıklamalar göremezsiniz; Masonluğun bir dernek olduğundan, üyelerinin birbirlerini “kardeş” olarak tanıdıklarından ve bunun gibi şeylerden söz edildiğini görürsünüz. Eş anlamlı olmak üzere “Farmasonluk” geçer. Bunun nedeni de “Masonluk” teriminin Türkçede hiçbir zaman Batı dillerindeki anlamında kullanılmamış, buna gerek görülmemiş olmasıdır. Kimilerinin “Spekülâtif Masonluk” ile özdeş olarak Türkçede salt “Masonluk” teriminin kullanılamayacağına dair savlarının sağlam dayanağı yoktur.
Türk Dil Kurumu’nun sözlüğü yanlışsa, bir diyeceğim kalmaz.
Türk Masonluğu’nun tarihçesinde Batı dillerinde “Özgür Masonluk” anlamına gelen terimlerin dönüştürülmesiyle “Farmasonluk” ve “Franmasonluk” terimlerinin kullanılmış olduğunu biliyoruz. Sonraları her ikisinin de terk edilip sadece “Masonluk” teriminin kalmış olduğunu da biliyoruz.
Bu durumda ortaya şöyle bir soru atılabilir: «Madem ki öyledir, neden Türkiye’deki iki büyük mason örgütünden birinin adının başında “hür” diğerinde “özgür” sıfatı kullanılıyor?»
Her şeyden önce bu iki sıfattan birinin sadece “hür” değil, “hür ve kabul edilmiş” olduğunu belirtmeliyim. Bunun neden böyle olduğu apayrı bir konu. Diğerinde ise “özgür” sıfatı sadece “hür” sıfatının Türkçesi olarak değil, aynı zamanda bu mason örgütünün “liberal” (özgürlükçü) nitelikli bir Masonluğu benimsediği vurgulamak üzere kullanılıyor.
Genel olarak Masonluktan söz ederken, bunun hangi çağa, tarihin hangi dönemine ilişkin olduğunu da belirtmek zorundayız. Bu nedenle, eğer “Çağdaş Masonluk” diyecek olursak, bunun dönemi, 20. yüzyılın ikinci yarısı ile 21. yüzyılın başıdır. Daha eski tarihlerdeki Masonluktan söz ederken ise, ilişkin olduğu dönemi de belirtmemiz gerekir.
Kuşkusuz, bir de geleceğin Masonluğu söz konusu olabilir. Bilginin, bilimin ve toplumun çok hızlı bir değişime uğradığı çağımızda geleceğin Masonluğuna ilişkin varsayımlar oluşturmak çok zor. Ancak, geleceğin Masonluğunda henüz Çağdaş Masonluk’ta gerçekleşememiş olan birtakım amaçların, bir türlü yerli yerine oturtulamamış olan ilkelerin artık çözümleneceği, bunların yerine farklı amaçların geliştirilip çağın ilkelerinin yerleştirileceği düşünülebilir.