Latince Libri [Kitap] ve Ex [İtibaren] kelimelerinden oluşan
Ex Libris; bir kitabın kime ait olduğunu belirtmek ve bunu kitabı ödünç alanlara hatırlatmak amacıyla kullanıla gelen bir ifadedir. Türkçe
Kitap Damgası olarak adlandırılmaktadır. Kitabın uygun bir yerinde "Ex libris A." [A’nın kitaplarından] biçiminde kullanılmaktadır. Yaygın kullanımı Ortaçağ döneminde başlamıştır. Ancak Ex librisin kullanım amacına benzer biçimde bir anlamda ilk ex libris örneğinin Antik Mısır döneminden kaldığı, Firavun III. Amenofis ve Kraliçesi Teie’nin kitaplığında kullanılan 62x32 mm ebadındaki mavi seramik levhalar olduğu kabul edilmekteymiş. Söz konusu seramik levhaların papirüs rulolarının muhafaza edildiği bir kutunun etiketleri olduğu düşünülmekteymiş. Levhanın üzerinde “iki ülkenin kralı Ptah'ın sevgilisi ve kralın karısı Teie” yazısı bulunmaktaymış (Kaynak:1).
Ex Libris ifadesinin yanında benzer amaçla bazen kısa şiirler, tekerlemeler de kullanılmış.
Book Rhymes adı verilen kısa şiir ve tekerlemeler özellikle XVIII. ve IXX. asırda ABD’de oldukça popülermiş (Kaynak: 2).
Bizim coğrafyamızda sahibini belli etmekten çok kitabın başına bir şey gelmesine mani olmak, korumak amacıyla
Kebikeç olarak adlandırılan tılsımlar kullanılmış. Kitapların genellikle ilk sayfasına “kebîkec”, “yâ kebîkec”, “yâ hafîz yâ kebîkec” gibi ibarelerle yazılan kelimenin, Süryanice haşeratı yok etmekle görevli bir meleğin veya kitap kurtları şeyhinin adı olduğu, bu nedenle kitap kurtlarının kitaba zarar veremediklerine inanılmaktaymış. Kebikecin bu tılsımlı anlamının yanında düğün çiçeği, kırlangıç otu, kibrit çiçeği, kurbağa otu, kağıthane çiçeği gibi karşılıkları da bulunmaktaymış. Zehirli, acı bitkilerden elde edilen maddelerin mürekkebe karıştırılarak kitaplara zararlıların uğramaması sağlanmak istenmekteymiş. Söz konusu kullanım zamanla bir inanç şeklini almış (Kaynak: 3).
Ex libris sadece yazı ile kullanıldığı gibi İngilizce
Book Plate adı da verilen küçük grafik çalışmalar olarak da kullanılmaktadır. Yoğun simgesellik içeren bu kullanımların forumumuzdaki Avatarlara benzediğini söylersem her halde hata yapmış olmam. Mason kitapseverler/ Localarca kullanılmış ex libris örnekleri için aşağıdaki linke bakabilirsiniz. Eminim forumumuzdaki kitap kurdu Saygıdeğer Mason üyelerin ve Saygıdeğer Harici üyelerin şahsi Ex Librisleri bulunmaktadır. Hepimize zevkli okumalar dilerim.
Saygılarımla.
https://freemasonrymatters.co.uk/freemasonry/a-collection-of-masonic-bookplates-or-ex-libris-by-brother-jens-rusch/Kaynak 1:
http://www.historyofinformation.com/detail.php?id=3185Kaynak 2:
https://en.wikipedia.org/wiki/Book_rhymeKaynak 3:
https://islamansiklopedisi.org.tr/kebikec