Her ne kadar tartışmada kullanılan bazı kelime ve cümlelerin tetikleyicilik düzeyi yüksek olsa da, kişilerin, kamil insan olma yolunda ilerlerken çevrelerindeki insanların onları izlediğinin bilinciyle hareket etmeyi seçmelerinde fayda olduğunu düşünüyorum. Burada, bilgilendirmek ve bilgilenmek amacını unutup; haklı çıkmak ve haksız çıkartmak üzere cümlelerimizi kurmaya başlarsak hiçbir yere varamayız. Birbirimizi incitmek dışında.
İlk bakışta konuyla ile ile ilgili olarak iki uzlaşmaz zıt fikir varmış gibi görünebilir. Ancak , karşı karşıya gelen şu iki fikir uzlaşmaz olmak zorunda mı?
A) Ezoterizm yüce bir varlığı, Tanrı'yı kabul eder
B) Ezoterizm yüce bir varlığı, Tanrı'yı kabul etmek zorunda değildir.
Buradaki problem Ezoterizm derken ne kastettiğimizin açımlanmasıyla çözülebilir. Bunu söylerken "Ezoterik düşünce biçimi"ni mi kastediyoruz? Yoksa, "Ezoterik öğretiler benimseyen ayrı ayrı toplulukların tamamının oluşturduğu bütün"ü mı kastediyoruz?
Eğer "Ezoterik düşünme biçimi"nden bahsediyorsak. Bu noktada tarihin kaydettiği ezoterik akımların zaman içerisinde ortaya koyduğu işlerden yola çıkıp bunların çoğunluğundan bir genellemeye varabilir ve evet "Ezoterizm yüce bir varlığı, Tanrı'yı kabul eder" diyebiliriz
Eğer "Ezoterik öğretiler benimseyen ayrı ayrı toplulukların tamamının oluşturduğu bütün" ü kastediyorsak, bu toplulukların bir kısmının Tanrı inancına sahip olmamalarına karşın, öğreti biçimlerindeki benzerlikten dolayı "ezoterik" olarak adlandırılabildiğini görürüz. Bu noktada da evet "Ezoterizm yüce bir varlığı, Tanrı'yı kabul etmek zorunda değildir." diyebiliriz
Ezoterizm nedir? Burada adlandırmaları ve tanımlamaları kim yapmaktadır? Kavramların sınırlarını kim çizmektedir? Bunu yapan insanlardır. Peki hangi insanlar? Ezoterik öğretilerin içindeki insanlar mı yoksa dışındaki insanlar mı?
Ezoterik bir öğretinin içinde bulunan bir insan, haliyle, kendi içinde bulunduğu tek bir öğretinin yaptığı tanımı kabul edecektir. (Örneğin masonluk) Ancak bu öğreti ezoterizmin ne kadarlık bir kısmını oluşturur? Kişinin içinde bulunduğu öğretinin dünyayı ne kadar etkilediğine, kısacası ne kadar güçlü olduğuna bağlıdır bu. Eğer etkililik ve güçlülük esassa masonluk burada büyük bir otorite.Buna rağmen farklı farklı öğretilerin bir bütünü olan ezoterizmi tanımlamak için, tek bir öğretinin çıkıp da, ayrı ayrı öğretilerin tamamını ilgilendiren bir kavramın çerçevesine karar vermesi doğru mu olur yanlış mı?
Ezoterik bir öğretinin dışında olan biri ise, herhangi bir ezoterik öğretiye bağlılığı olmadığı için, tanımlarını bütün ezoterik toplulukların tamamı için yapar. Daha geniş bir perspektif gibi görülse de bu sefer de yüzeysel kalacaktır. Çünkü ezoterik bir öğretiye bağlılığı olmayan kişi "dışarıdan" birisidir ve öğretinin iç yüzünü tamamen bilmesi neredeyse imkansızdır. Hele hele ezoterizmi ayrı ayrı öğretilerin bir bütünü olarak gördüğümüzde yapacağı yorum daha da yüzeysel kalacaktır.
Sonuç olarak kavramların sınırlarını çizenler, onların içlerini dolduranlar insanlardır. Bu yüzden tarih içerisinde kelimelerin anlamı ve kavramların çerçevesi değişir durur. Kimin tanımını kabul edeceğiniz, bir insan olarak içinde bulunduğunuz konuma bağlıdır. Ezoterik bir öğretinin içinde misiniz dışında mısınız? İçindeyseniz hangisinin? Mason musunuz değil misiniz? HKMBL üyesi misiniz, ÖMBL üyesi misiniz? Dünyaya bakışınız üzerinde durduğunuz zemine göre değişir.