Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin, 1786 yılında, Prusya Kralı 2. Friedrich (Büyük Frederik) tarafından kurulmuş olduğu benimsenmiştir. Buna göre, Yetkinleşme Riti’ndeki derecelerin sayısını 25’ten 33’e çıkaran da odur.
Bu benimseyiş üzerine masonik yazında hayli spekülasyon yapılmıştır. 1786 yılında Prusya kralının çok ağır hasta olduğunu, sağlık durumunun bir mason riti kurmakla uğraşmasına elverişli olmadığını ileri sürenler de çıkmıştır. Öte yandan Masonlukta daha önceki yapıp etmelerine bakılacak olursa, İskoç Masonluğu’na karşıt bir tutumu olup, İngiliz Masonluğu’ndan yana olduğu da görülür.
Nitekim Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin 1786 tarihli yasasına bakılacak olursa, kimi iddiaların aksine, bunun aslında doğrudan 2. Friedrich tarafından hazırlanmış olmadığı fakat hazırlanmış yasayı onayladığı anlaşılır. Bu olgu, ritin kuruluş bildirgesi (Friedrich’in buyruğu) için de geçerlidir. Zaten hangi kral buyruk ve yürürlüğe koyduğu yasaları doğrudan doğruya kendisi kaleme almış ki, Prusya kralı da öyle yapmış olsun!
Buna karşın, şimdilik Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin 33. derecesindeki ilk masonun 2. Friedrich olduğunu kabul edelim...
Böyle bir durumda bir yüksek konsey kurulabilmesi için 2. Friedrich tarafından ritin 33. derecesine getirilmiş en az bir mason daha bulunması gerekmez mi?
Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin tarihçesinde böyle bir kişinin adı geçmemektedir. Gerçi 1 Mayıs 1786 tarihli kuruluş bildirgesini ve yasalarını imzalamış olanlar, “33. derecedeki masonlar” olarak nitelendirilmektedir ama bu belgelerin ne denli sağlıklı olduğu da kuşkuludur.
Bu durumda, ritin Charleston’daki ilk yüksek konseyini kurduğu söylenen John Mitchell’i 33. dereceye kim getirmiş?
Bu sorunun yanıtını az sonra bu ilk yüksek konseyin nasıl kurulduğunu özetlerken vermiş olacağım.
Saptırılmış Gerçekler
Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin tarihçesini dolaylı yönlerden incelediğim bu çalışmnın başında, tarihin yer yer çok saptırılmış olduğunu, birçok yanlışın doğru sanılabileceğini, tarihsel belgelerin bile düzmece olabileceğini belirtmiştim. Nitekim tarih boyunca birçok belgenin, üzerine daha önceki bir tarih yazılarak sonradan düzenlenmiş olduğu biliniyor.
Üzerindeki tarihe göre, 1797 yılında Charleston’da Pierre Dupont Delorme adlı bir kişiye “Genel Denetçi Yardımcısı” (Lieutenant Inspecteur General) unvanının verilmiş olduğunu gösteren bir belge var. Bu belgeyi, Auguste de Grasse-Tilly “33. derecenin Egemen Büyük Genel Denetçisi, Amerika’daki Fransız Adaları Büyük Komandörü” (Souverain Grand Inspecteur General du 33me degré, Grand Commandeur pur les isles françaises de l’amerique) unvanıyla imzalamış.
Buna karşılık Hyman Isaac Long, Grasse-Tilly’ye Yetkinleşme Riti’ni yönetmek üzere 1796 yılında bir yetki belgesi (patent) verirken, bunun üzerinde onun kimliğini şöyle betimleyerek belirtmiş: “Fransa Versailles’dan, önceki süvari yüzbaşısı, Amerika Birleşik Devletleri hizmetinde bir mühendis olan sevgili kardeşimiz Alexandre François Auguste de Grasse-Tilly”
Eğer Grasse-Tilly, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin 33. derecesini almış olan en üst düzeyde bir yetkili masonsa; yetkisi hiç de küçümsenemeyecek bir diğer mason, nasıl olur da ondan böyle “sıradan” denilebilecek bir nitelikle söz edebilir?... Nasıl olur da Grasse-Tilly, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin Egemen Büyük Komandörü, kendi temsil ettiği ritin ortadan kaldırmış bulunduğu benimsenen bir önceki ritin yetki belgesini kabul edebilir?... Hangisi doğru?
Charleston’da çalışan “Réunion Française” (Fransız Toplaşması) adlı eski bir locanın 1799 tarihini taşıyan ve üyelerini listeleyen bir almanağında, Auguste de Grasse-Tilly “33. derecenin Egemen Büyük Genel Denetçisi” (Souverain Grand Inspecteur General du 33o) olarak geçiyor. Bu belgede Grasse-Tilly’nin 38 yaşında olduğu belirtiliyor.
Oysa Grasse-Tilly 1765 yılında doğmuş. Anlaşılıyor ki, bu belge locanın 1799 yılındaki üyelerinin adlarını göstermekte olsa bile, aslında 1803 yılında, yani Grasse-Tilly Charleston’dan ayrıldıktan sonra hazırlanarak basılmış. Grasse-Tilly’nin, bu almanağın basılmış olduğu tarihteki masonik unvanını sanki yüksek konsey kurulmadan önce taşıyormuş gibi bir yanılgıya düşülmüş.
Bir de, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin tarihçesindeki ünlü kişilerden olan Frederick Dalcho’ya verilmiş olan bir 33. derece diploması var. Bu belge “Büyük Komandör” (Grankomandör, Hâkim Büyük Âmir) sıfatıyla Grasse-Tilly, yardımcısı sıfatıyla Jean Baptiste Noel Marie Delahogue, ayrıca John Mitchell ve 33. derecedeki diğer birkaç kişi tarafından imzalanmış... 25 Mayıs 1801 tarihini taşıyor. Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin ilk yüksek konseyinin Charleston’daki kuruluş tarihi ise 31 Mayıs 1801.
Bu durumda, şöyle bir yorum yapma olanağı doğuyor:
1795 yılında John Mitchell’e, 1796 yılında da Grasse-Tilly’ye, birbirlerinden bağımsız olarak Yetkinleşme Riti’nin birer yetki belgesi verilir.
Ertesi yıl Grasse-Tilly, Avrupa’da bu ritin kaldırılıp yerine Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin kurulmuş olduğunu öğrenir. Bunun üzerine kendi kendisini bu ritin 33. derecesindeki bir “Egemen Büyük Genel Denetçi” olarak nitelendirir. Amerika’da bu unvanı taşıyan başka bir mason bulunmadığından, kendisini “Egemen Büyük Komandör” (Souverain Grand Commandeur) olarak ilân eder.
(Buraya bir parantez içi not ekleyelim: Kimilerine göre öyle bile değil... Yetkinleşme Riti’nin derece sayısının 25’ten 33’e çıkarılıp, böylelikle oluşturulan rite de Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti adının verilmesi olayı Amerika’da gerçekleşir.)
Ritin yasası uyarınca önce Pierre Dupont Delorme Grasse-Tilly tarafından 33. dereceye alınır. Bundan sonra, başka masonları da 33. dereceye yükseltmeye başlarlar. Olasıdır ki, 33. dereceye alınan üçüncü ve dördüncü kişiler, John Mitchell ile Grasse-Tilly’nin kayınbabası Jean Baptiste Noel Marie Delahogue (Asıl soyadı “de la Hogue”; bu ise Amerikanlaştırılmışı.)
Bundan sonraki yıllarda en az dört kişi daha bu yeni ritin 33. derecesine yükseltilir.
Frederick Dalcho’nun da 33. dereceye yükseltilmesiyle birlikte bir yüksek konsey kurabilmek için yeterli sayı sağlanmış olur.
Grasse-Tilly, artık Büyük Fransız Devrimi’nin etkisi geçmiş olduğu için yakında Delahogue ve Delorme ile birlikte ana yurduna dönmeye kararlıdır. Dolayısıyla, daha önce kendisini “Büyük Komandör” olarak ilân etmesine karşın, yüksek konseydeki ilk büyük komandörlük görevini John Mitchell’e bırakır.
Nitekim bu konuda baştan bir pazarlık yapılıp John Mitchell’e söz verilmiş olsa gerektir ki, bir de o Yetkinleşme Riti’nin kendi elindeki eş değer yetki belgesine dayanarak aynı şeyi yapıp ortalığı karıştırmamıştır. Böylece masonik yazında John Mitchell, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin ilk yüksek konseyinin kurucusu gibi görünür.
Acaba salt mantık yoluyla yapılan bu yorumsal açıklama ne kadar doğru?