RİTLERİN ÖYKÜSÜ - 12

[ADAM]

TAPINAKÇILAR VE BALDWYN ORDUGAHI

18. yüzyılda Kıta Avrupası’nda birçok yüksek derece oluşturulup çeşitli ritler kurulurken, Büyük Britanya’daki obediyanslar bu eğilime karşı direniş göstermiş, Operatif Masonluk döneminden kalma yöntem ve geleneklere hiç değiştirmeksizin bağlı kalınması gerektiğini savunarak yüksek dereceleri tepkiyle karşılamış hatta böylesine çalışmaların Büyük Britanya’ya sokulmaması için birtakım önlemler bile almışlardı.

Bu nedenle 18. yüzyılda, özellikle İngiltere ve İskoçya’da, çağdaş Masonluğun ileri ve yüksek dereceleri örgütsel bakımdan bir gelişme gösterememişti. Bununla birlikte, 19. yüzyıl öncesinde bu ülkede hiçbir yüksek derece çalışmasının yapılmadığını ve hiçbir mason riti kurulmadığını ileri sürmek de yanlış olur.

Her şeyden önce, “Royal Arş” derecesinin kapsam ve öğretisini de içeren bir üçüncü derece uygulaması, Operatif Masonluk döneminin geleneksel yöntem ve uygulamalarından farklı olarak, bütünüyle yeni ve spekülatif bir nitelik taşıyordu. Bundan başka, özellikle Fransız ve Alman kaynaklı ritler ya da masonik sistemler, zaman zaman ve yer yer İngiltere’ye de sokulmuş, İngiliz masonlarından birçoğu, -gizliden de olsa- bunların kendi ülkelerinde kurulan birimlerde çalışmışlardı. Hatta “Yeniler” (Moderns) kısa adıyla da anılan İngiltere Büyük Locası, yüksek derece çalışmalarını resmen kabul ettiğini açıklamasa da, yer yer ve tek tük oldukları sürece bu tür derecelerde çalışma yapan masonik birimlerin varlıklarını sürdürmesine göz yummuştu. “Eskiler” (Antients) kısa adıyla anılan Eski Kuruluşlara Göre İngiltere Büyük Locası ile İskoçya Büyük Locası ise, bu konuda biraz daha katı bir tutum takınmışlardı.

İskoçya Büyük Locası’nın, Masonluğun ileri ve yüksek derecelerinin varlığını açıkça benimsemeye eğilim göstermemiş olması anlaşılamaz bir olgudur. Çünkü az sonra sözünü etmeye girişeceğim İngiliz Masonluğu Sistemi oluştuktan sonra, bu sistem çerçevesinde yer alan masonik derecelerden büyük bir bölümü İskoya’daki Eski Büyük Rit (Early Grand Rite in Scotland) adı altında derlendi.

Aslında İskoçya’daki Eski Büyük Rit, bildiğimiz anlamda bir “rit” değil, yalnızca bir zamanlar birbirlerinden ayrı olarak çalışmaları yapılmış bulunan birtakım derecelerin koleksiyonundan oluşmaktaydı. Bu derecelerden her birinin kendine göre ve bağımsız yönetim organları vardı. Anlaşıldığına göre bunlardan bazıları, bir masonu aralarına alabilmek için, bir başka dereceyi önceden almış bulunmayı da ön koşul saymıştı. Bu koleksiyonda, sonradan masonik araştırıcılarca sıraya konulmuş toplam 46 derece vardır. Bunlardan birçoğu, gerçek rit ve masonik sistemlerde de görülür.

Bir benzer koleksiyon da Fransa’da yapılmıştı. Fransa Metropolitan Şapitri (Chapitre Metropolitan de France) adını taşıyan bu koleksiyonda 81 derece vardır. Bu koleksiyonun kökeni, Yetkinleşme Riti’nin egemen otoritesine karşıt olarak kurulan “Doğu Şövalyeleri Konseyi”ne dayanır. Bu konseyin kurduğu örgüt Fransa Genel Büyük Şapitri (Grand Chapitre general de France) adını aldıktan sonra, Masonluğun her bakımdan evrenselleştirilmesini öngörerek, tüm masonik sistemleri bünyesinde toplamaya kalkışmıştı. Önceleri, her bir derecenin uygulamalı çalışmasının yapılması öngörülüyordu. Ancak bunlar, kısa süre içinde öylesine arttı ki, hepsinde çalışma yapılmasıyla başa çıkılamadı. Fransa Büyük Doğusu (Grand Orient de France) kurulduktan sonra da, Fransa Genel Büyük Şapitri’nin derlemeleri, Fransa Metropolitan Şapitri adı verilerek bu obediyansın çatısı altında toplandı. Bu şapitrin koleksiyonuna, sonradan başka dereceler de eklendi.

18. yüzyılda İngiltere’de, az önce değindiğimiz ve sonradan “İskoçya’daki Eski Büyük Rit” adı altında toplanmış bulunan dağınık yüksek derece çalışmalarının dışında, birtakım başka örgütlenme ve sistemler de oluşmuştu. Bunlardan özellikle Baldwyn Ordugâhı (Baldwyn Encampment) adını taşıyan masonik tarikata değinmek gerekir.

Baldwyn Ordugâhı’nın ele geçmiş en eski belgesi 1780 tarihini taşır. Ancak kuşkusuz bu tarikat, daha önceki bir tarihte kurulmuştur. Tarikatın adı, Orta Çağın Tapınak Şövalyeleri Tarikatı’ndan alınmadır. Baldwyn, Tapınakçıların 12. yüzyıl başlarında Kudüs’te ilk kez örgütlendikleri sıradaki Kudüs Kralı’nın adıdır ama çoğu kaynakta adı “Baudouin” biçiminde geçer.

14. yüzyıl başlarında Papa 5. Clementhus ile Fransa Kralı 4. Philippe (Güzel Filip) tarafından ortaklaşa kurulan bir komplo sonucunda Tapınak Şövalyeleri Tarikatı’nın örgütsel varlığına son verilince; dağılarak Avrupa’nın birkaç ayrı yöresine kaçabilen şövalyelerin bir bölümü de İngiltere’de Bath ve Bristol kentleri dolaylarında yerleşmiş, buradaki askeri nitelikli örgütlerine de Baldwyn Ordugâhı adını vermişlerdi. İşte 18. yüzyılın ikinci yarısında aynı yörede çalışmaya giriştiği bilinen bu masonik örgüt de, tümüyle bu eski ve artık gizli durumda olan kurumun Spekülatif Masonluğa uyarlanmış bir tarikatı olup, Orta Çağın Tapınak Şövalyeleri’nin anısını yaşatıyordu.

Baldwyn Ordugâhı’nın dört yüksek derecesi, önceleri İngiliz Masonluğu Sistemi’ndeki Yan Dereceler (Side Degrees) kapsamına alınmıştı. 1862 yılında bu tarikat, “İngiltere ve Galler Masonik Tapınak Şövalyeleri Büyük Meclisi” (Grand Conclave of the Masonic Knights Templar of England and Wales) adını taşıyan bir yüksek derece otoritesine bağlandı. 1881 yılında ise bu örgüt, İngiliz Masonluğu Sistemi’nden koptu ve Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin İngiltere ve Galler Yüksek Konseyi yönetiminde “Baldwyn Rozkrua Şapıtri” (Baldwyn Rose-Croix Chapter) adını aldı.

Kimi masonik yazarlara göre Baldwyn Ordugâhı, Orta Çağın Tapınak Şövalyeleri Tarikatı’nın tek somut kalıtımıdır. Çağdaş İngiliz Masonluğu Sistemi’ndeki Tapınak Şövalyesi derecesinin kaynağının da Baldwyn Ordugâhı olduğunu ileri sürerler.

18. yüzyıl sonlarına doğru, özellikle Amerikalı masonların etkileriyle İngiltere’de kurulmuş olan bir başka mason riti Kutsal Royal Arş Tapınak Şövalyesi Rahibi Riti (The Rite of the Holy Royal Arch Knight Templer Priest) adını aldı. Önceleri toplam 7 derecesi olacak şekilde kurulmuş bulunan bu ritin dereceleri 33’e çıkarıldı. Ancak bunlarla Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin derecelerinin hemen hiç ilgisi yoktu; oluşturulmalarında, özellikle “İskoçya’daki Eski Büyük Rit’ koleksiyonundan yararlanılmıştı. Uygulamaları günümüzde de sürdürülmekte olan bu rit, bazı masonik literatürde yalnızca Tapınak Şövalyesi Rahibi Riti (The Rite of Knight Templar Priest), bazı yerde de Tapınak Rahip Tarikatı (Priestly Order of the Temple) adıyla anılır.

Çağdaş İngiliz Masonluğu Sistemi ‘ne geçmeden önce Zanaat Riti (Craft RiteJ adı verilen sisteme de değinmek gerekir. Aslında Zanaat Riti de “rit” sözcüğünün sözlük anlamıyla pek uyum göstermez. Çünkü bir terim olarak “Zanaat Riti”, Masonlukta yalnızca üç derece bulunduğunu, bunlardan başka her türlü derecenin geçersiz olduğunu benimseyen masonik sistemlerin genel adı niteliğindedir. Ancak burada bir eylem de söz konusudur: Operatif Masonluk ile ilgisi olmayan, dinsel, filozofik ya da töresel nitelikli birtakım çalışmaları kapsayan sistemlerin oluşturulmasını, bunların Masonluk ile bağdaştırılıp Masonluğun adını kullanmalarını engellemek...

Böylelikle ortaya çıkan Zanaat Riti, 18. yüzyılda özellikle İngiliz Masonluğu’na özgüydü; bu bakımdan da Fransa’da gelişmekte olan İskoç Masonluğu ile çekişmekteydi. Ancak 1813 yılında İngiltere Birleşik Büyük Locası kurulup, Masonluğun üç derecelik sisteminin kapsamında “Royal Arş Derecesi”nin varlığı da benimsenince, Zanaat Riti kendiliğinden ortadan kalktı. Bundan sonra, simgesel dereceler ile eşanlamlı olmak üzere zanaat dereceleri teriminin kullanılması yeğlendi.