Pragmatizm Üzerine

[propulsion]

Çok dikkatimi çeken bir konu olan pragmatizm üzerine bir şeyler yazmak istiyorum. Elbetteki bu konu üzerinde benden daha iyi yazabilecek felsefe ile uğraşan üyelerimiz vardır. Bir pozitif bilimci olarak kendi şahsi düşüncelerimi yazmak istedim.

İş ve eylem anlamına gelen Eski Yunanca “pragma” kelimesinden türetilen “pragmatizm”, felsefede, “uygulamaya dönük olanı tercih etme” veya çoğu zamanda “yararcılık” olarak bilinir. Gerçeğe, eyleme ve pratik sonuçlara yönelik düşünmek olarak da tanımlanabilir.

Bu düşünme tarzı, tanımından da görüleceği gibi, doğruluk üzerine yürütülebilecek kavramsal bir tartışma yerine bir kavramın veya bir durumun “pratik” veya “uygulanabilir” olmasına bakılması gerektiğini savunur. Bu noktada “deneycilik” veya “deneyimcilik” olarak tarif edilebilecek “ampirizm” ile ortak yönleri de vardır.

Tercih etme noktasında ise “uygulanabilir” olanın tercih edilmesi olarak da tanımlanabilir. Burada uygulanabilir olanın tercihinde “yararlı” olma kriterini de atlamamak gerekir. Bu özelliğinden dolayı fırsatçılık olarak da tanımlanabilen oportünizme yakın olabilmektedir.

Pragmatizm sonuca endeksli bir düşünme tarzı olarak da nitelendirilebilir.

Bazı kaynaklarda yazan eğer bir bilgi günlük hayatta işe yarıyorsa veya uygulanabiliyorsa o bilgi iyidir/ doğrudur biçiminde de tarif edilmektedir.

Buraya kadar tanımsal olarak pragmatizmi yazdıktan sonra salt pragmatizm daha doğrusu kendini pragmatist olarak tanımlayanların yaptıkları üzerine biraz eleştiri yapmak isterim.

Pragmatizm bir yanıyla oportünizme yakın olduğundan doğası gereği şüphe ile bakılmalı Bence. Çünkü oportünizme insanı bazı insani özelliklerden yoksun hale getirir benim düşünceme göre.

Faydası olsun da nasıl olursa olsun demek noktasında da kötüdür pragmatizm.

Yarar/fayda göreli bir kavramdır yani kişiye veya zamana göre değişen bir kavramdır. Bu durumda iki şey arasında tercih kullanırken seçim nasıl yapılır? Belki de seçilmeyen daha faydalı.

Uygulamaya dönük bir düşünce tarzı olduğuna göre başka bir deyişle tercih etme noktasında ise “uygulanabilir” olanın tercih edilmesi olduğuna göre kuramsallığın önü tıkanmış olmaz mı? Hatta şu an uygulamasını gördüğümüz/kullandığımız bir çalışmaya ait kuramların çok önce yapıldıklarını bile bile.

Son olarak, bir önceki madde ile bağlantılı olarak Bence pragmatizm biraz halinden memnun olma durumudur. Yenisini dahasını istememe durumudur. Bu nedenle bu yönden bakıldığında ilerlemenin önünde de engeldir.

Peki hepten kötü müdür pragmatizm? Değil elbette.

Sayın ADAM’ın açtığı  “Bilgeliğin Bir Başka Yönü” adlı konu başlığında http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=13921.msg115002;topicseen#msg115002 adresinde yazdığım gibi bilgelik parametrelerinden birisi olan uygulayabilme (Diğerleri: Bilgi, Anlama, Özümseme, Erdem, Sağduyu,  Sezgiler ve son olarak Uygulayabilme) açısından bakıldığında diğer parametrelerle beraber elbette bir problem görünmemektedir. Bu parametrelerin birlikte düzgün bir biçimde harmanlanmış halidir, insanı bilge yapan.

[Etimolog]

Fayda ne kadar sihirli bir kelime gibi dursa da erdem , ahlak , hakikat gibi kavramların karşısında da bir o kadar sönük kalıyor.

[ADAM]

Sayın propulsion, bize (bu Foruma) çok önemli ve yararlı dört konu getirdi.

Bunlardan ilki bu başlık: Pragmatizm. Kimileri "Faydacılık" ya da "Yararcılık" diyor ama bunun doğruluğu tartışmalı. Bu nedenle de Sayın Etimolog, bu başlığa katkısını, benim burada diyeceklerimi gördükten sonra yaparsa, çok daha güzel olacaktır.

Bu konuda temel ansiklopedik bilgiler her yerde bulunabilir.  Örneğin Orhan Hançerlioğlu’nun görkemli yapıtı Felsefe Ansiklopedisi’nin 5. cildine bakılabilir; orada Charles Pierce’den alıntıyla «Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doğurduğunu bilmek gerekir. İşte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir» demiş  ama bu konuyu aslında sonuncu ciltte Uygulayıcılık başlığı altında görmek gerek.

Orhan Hançerlioğlu orada ise, “Uygulayıcılık” başlığı altında Pragmatizm’i şöyle tanımlamış: «Uygulamada yarar sağlamayı hakikatin ölçütü sayan öznel düşünceci burjuva öğretisi...»

Bu tanımdaki şu “öznel düşünceci (idealist) burjuva öğretisi” sözünü yadırgayanlar olabilir. Bunun bir “Orhan Hançerlioğlu tanımı” olduğunu göz ardı etmeyelim.

Orhan Hançerlioğlu, Türk Felsefe birikimine olağanüstü katkılarda bulunmuştur. Sözlükleri sayısızdır. Bu alıntıyı yaptığımız ansiklopedisinin bir benzeri yoktur. Masondu; gerek günümüzde Özgür Masonlar Büyük Locası adını taşıyan obediyansın büyük üstatlığını gerekse daha sonra Türkiye Süprem Konseyi’nin grankomandörlüğünü yapmıştır. Saygın kişiliği, çalışkanlığı ve üretkenliği tartışılmaz. Fakat felsefi yazıları tartışma götürür. Onun, tüm yazılarını bir Marxist-Engelist Diyalektik Materyalist gözüyle kaleme almış olduğunu göz ardı etmemek, buna göre gerekiyorsa filtreleyerek  yararlanmak gerekir.

Nitekim ben de bundan sonraki alıntılarda biraz bu filtreleme işlemini uygulayacağım. Zaten Hançerlioğlu, sonraki satırlarında, bu doktrin ya da öğretiyi, Kapitalizmin kendine özgü metafizik felsefesi olarak da nitelendirir.

Ben burada bu konuya devam edebilirdim. Ancak devam etmeyeceğim çünkü bu satırları yazışımın gerekçesi, Sayın propulsion tarafından getirilmiş olan bu konu başlığının Forumumuzdaki önem ve değerine dikkat çekmek içindi.

Forum üyelerinden bu konudaki bilgilerini paylaşmalarını ve düşünsel katkılarını bekleriz.

(Her konuda her şeyi ben yazmış olmayayım lütfen. Bana da birkaç satır kalırsa, belki eklemeye çalışırım.)

[İNSAN]

 Pragmatizm, ''çıktı'' lara vurgu yaptığı için birçok kesim tarafından tartışılan bir akım. Orhan Hançerlioğlu'nun da bu şekilde bir tanım getirmiş olmasına ve akımı eleyip aktarmasına şaşırmadım doğrusu. Ama bu akımın insanlara kazandırdığı ''dinamik fonksiyon''  da yadsınamaz bir gerçek.
Saygılar.

[ADAM]

Bu konuya devam edeceğiz elbette ama Orhan yerine Ömer bir el sürçmesi her halde, değil mi?

[İNSAN]

Siz uyarınca ben de yeni fark ettim, yanlış yazdığım için özür dilerim.
Ama dediğiniz gibi, konu devam edilirse ben de dahil olabilirim size sn ADAM.
Saygılar.