Sn. Student güzel bir konu açmış... Düşündüklerimi paylaşayım.
Öncelikle bir düzeltme yapalım. Einstein'ın söylediği cümle "God doesn't play dice"... Yani "Tanrı oyun oynamaz" değil, aynen bizim dilimize de doğru bir şekilde çevrildiği şekliyle "Tanrı zar atmaz".
Bunu söylemesinin nedeni ise, kendisi hayattayken ortaya çıkmaya başlayan kuantum teorilerine karşı olumsuz tepki vermesi. Klasik fiziğe göre, bir zar attığınızda ortaya çıkabilecek sonucu önceden tahmin edemezsiniz. Bunun nedeni zara, o zarı atan ele, kuvvete, açıya ve zarın üzerine atıldığı zemine dair tam ve eksiksiz bilgiye sahip olmamanızdır. Eğer tüm bu değişkenleri bilebilseydiniz, her seferinde attığınız zarın sonucunu önceden bilmeniz mümkün olurdu. Hatta, zarın X yüzü size bakarken, şu açıyla ve şu kuvvetle tamamen pürüzsüz bir zemine atılan zar şu sonucu doğuracaktır gibi denklem ve formüller türetmek mümkün olurdu.
Oysa kuantum fiziğinde, zarın kaç geleceği tüm bu değişkenlerden bağımsızdır. Yani tüm diğer değişkenler hakkında tam ve eksiksiz bilgiye sahip olsanız bile, yine de zarın kaç geleceğini tahmin edemezsiniz ve bu konuda matematiksel formüller oluşturamazsınız. Olasılıkların hepsi birden aynı anda geçerlidir, herhangi biri üzerinde kontrole sahip olmak mümkün değildir. Zar rastlantısal bir şekilde 6 sayıdan biri gelecektir... Hatta bu abartılarak 6 olasılıktan her birinin, farklı paralel evrenlerde aynı anda gerçekleşebileceği fikri bile ortaya atılabilir.
Einstein, klasik fizik ile ilgili değişkenlerin sonuç üzerinde etkili olamayacağı fikrini beğenmemiştir. Çünkü Einstein'e göre, her şeyi gören ve bilen Tanrı öyle rastgele zar atmaz ve mutlaka bunun kusursuz bir mekanizması olmalıdır. Aslında burada Einstein'ın, Isaac Newton'un deizm temelli görüşlerinden kısmen etkilenmiş olduğunu görüyoruz. Newton'a göre evrenin yapısı o kadar mükemmel bir mekanik yapıdır ki (Clockwork Universe), bu yapıyı modifiye etmek için Tanrı’nın tekrar müdahalesine gerek yoktur. Einstein'e göre, zar atma konusu da bu kusursuz mekanik yapının kurallarına tabi olmalı ve bu kurallar, formüllere dökülebilmelidir. Ancak Einstein, Newton'un "dünyevi konulara müdahale etmeyen Tanrı" görüşünü dikkate almamış olacak ki, Tanrı'nın zar atıp atmaması ile ilgili bir söylemde bulunmuş.
Einstein'ın "Tanrı zar atmaz" sözüne cevaben, farklı kişi ve/veya zümrelerce verilebilecek üç farklı yanıt vardır:
a) Her şey Tanrı'dan bağımsızdır, Tanrı yoktur.
b) Tanrı bu tür dünyevi olaylara karışmaz, müdahale etmez.
c) Tanrı zar atar.
Hangi şıkkın seçileceği kişinin inancına kalmıştır.
Not: Günümüzde "zar tutmak" şeklinde adlandırılan hileli yöntem kuantum fiziğinin iddiasını çürütemez. Çünkü bu hileli yöntemdeki gibi zarın zemine yapışarak dönmeden zeminde durması değil, yuvarlanarak durması esastır.