Bu konuda şimdi de Ezoterizmin çalışma yönteminin özelliklerine bakmak istiyorum.
Bunları şöyle özetleyebilirim:
1 – Kuruluşun amacı ne olursa olsun, öğretileri her zaman ve yalnızca içeridekilere yani inisiyelere verilir.
2 – Geleneksel ezoterizmde dışarıdakilere yani haricilere hiçbir şey söylenmez ve anlatılmaz. Çağdaş ezoterizmde ise haricilere karşı takınılan tutum biraz farklıdır. (Çağdaş Masonluğu örnek alarak bu farklılık üzerinde biraz durmak gerek.)
3 – Kuruluşa alınmak üzere aday olarak belirlenen kişi hakkında önce uzun ve ayrıntılı bir inceleme yapılır. Bu incelemenin amacı, adayın yeterli yetenek ve uyumlu eğilimde olup olmadığının anlaşılmasıdır. Bazı kuruluşlar inceleme ve soruşturma ile yetinmez; adayın birtakım deneme ve sınamalardan geçirilmesini de öngörürler.
4 – Aday, topluluğa belirli bir ritüele uygun bir törenle kabul edilir. Bazı kuruluşlarda bu tören de birtakım sınamaları içerir. Bu tören, ekzoterik bir kuruluşun bir üyeyi kabulde uyguladığı törenden çok farklıdır; çünkü amacı bir formalitenin yerine getirilmesi ya da kişinin onurlandırılması değildir. İnisyasyonun ilk basamağı olan bu tören, ilgili ezoterik kuruluşun temel niteliğini yansıtmanın ötesinde, inisiyeye daha sonda verilecek öğretilere de bir giriş yapar.
5 – Öğretiyi izlemek, öğretiye katılmayı da gerektirir. Kuruluşun bir sistemi, öğreti kapsamı ve ritüeli bulunmakla birlikte, her şey inisiyeye önceden belirlenmiş kalıplar halinde, hele kesinleştirilmiş bir bütün olarak sunulmaz. İnisiye, öğretiyi elde etmek için çalışmak zorundadır. Bu çalışma, kendisine anlatılanları ya da gösterilenleri iyice öğrenmek, kavramak ve sindirmekle de bitmez. Kendi bulgu ve becerileriyle onu geliştirmeyi de içerir. (Bazı ezoterik kuruluşlar öğretilerini kalıplaştırmış, dondurmuşlardır. Onları gelecekte bir tehlike beklemektedir.)
6 – Kuruluşun öğretisi açık seçik ve kesinlikle belirli anlamlar taşımaz. Birçok şey, simge, alegori ve öz deyişler kullanılarak verilir. İnisiye bunlardan kendi anladıklarını çıkarır. Yanılabilir; zaman içinde yanılgılarını giderme fırsatı olacaktır.
7 – Her ne türde olursa olsun, öğreti, azar azar ve alıştırılarak verilir. Bu amaçla bir aşamalar silsilesi yani dereceler oluşturulmuştur. Herhangi bir dereceden bir sonrakine geçiş, gene bir seri deneme ve sınamalardan sonra kararlaştırılır ve inisyasyonun bir üst aşamasına da yine bir başka ritüelik törenle geçilir. (Buna karşın tek dereceli çalışma yapan ezoterik kuruluşlar da yok değildir.)