Ütopya Üzerine

[propulsion]

Bu paylaşımımda,  yeni edindiğim ODTÜ Yayınlarından çıkmış olan Önder SENYAPILI'nın "Her Sözcüğün Bir Öyküsü Var" isimli kitabında yer alan ve dikkatimi çeken "ütopya" kelimesi üzerine düşüncelerimi yazmak istiyorum.

İlk defa  İngiliz yazar ve devlet adamı olan Sir Thomas More  (7 Şubat 1478 - 6 Temmuz 1535) tarafından 1516 yılında "UTOPIA ( De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia)" adlı kitabında kullanımıştır.

Etimolojik olarak Yunanca'da olumsuzluk için kullanılan "ou" ve yer mekan anlamında kullanılan  "topos" kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır.  Anlam olarak "hiçbir yer", "olmayan yer" veya "yokyer" olarak Türkçe'ye çevrilebilir.  Bazı sözlüklerde bugün gerçekleşmesi imkânsız toplum tasarımı olarak da ifade edilmektedir.

Thomas More bu kitabında, akıl yoluyla yönetilen, ortak mülkiyete dayalı bir kent-devletini anlatmaktadır. Bu kitaba daha doğrusu bu kent-devlete "ütopya" adını vermiştir. Çünkü, o an için, böyle bir yoktur.

More'un romanında koyduğu devlet tasarımında  ütopik bir devlet tasarımı ortaya konmaktadır. Bu devlette özel mülkiyet yoktur ve yasaktır. Herkes devlet adına üretir. Para geçerli değildir. Üretilenlerden herkes ihtiyacı kadar alır. Bireyler günde altı saat çalışır, geri kalan zamanlarını sanat ve bilimle uğraşarak geçirirler.

More'un tasarımında yöneticiler, tıpkı Platon’un ideal devletinde olduğu gibi, çok sıkı bir eğitimle yetiştirilir. Bu tip bir devlet tasarımını oluşmasını imkansız görüdüğünden Thomas More böyle bir ülkeyi Ütopya yani aslında olmyan bir yer olarak nitelemiştir.

Anlamındaki olmayışlıktan ötürü olsa gerek, günümüzde ütopya kelimesi, gerçekleşmesi imkansız yan, geçekleşme olanağı bulunmayan düşünceler için de kullanılmaktadır.

[ADAM]

Dilimiz sözcük ve terimleriyle yeterince, sanıldığından çok daha zengindir. Bu nedenle Ütopya diye bir sözcüğün kullanımına gerek yoktur. Nitekim bilgi dazeyi yetersiz olan halk katmanlarında böyle bir sözcük yoktur. Bu, daha çok sosyete alanlarında geçerlik kazanmıştır. Sayın propulsion, sözcüğün ne olduğunu, nereden geldiğini, niçin öyle dendiğini çok güzel anlatmış. Ancak o sosyete alanlarındaki kişiler de çok hava atar da bilgisizliklerini nerene koyacaklarını bilemezler; bu nedenle de, onlara sorsanız, ne Thomas More'u bilirler ne Utopia'yı. 

Sayın propulsion yazısından bir tümce:

 Çünkü, o an için, böyle bir yoktur.

Bu ne demek?

[asimov]

Sayın Propulsion kelimenin ortaya çıkışını ve kullanımını çok güzel özetlemiş.

Ancak kitap bundan çok daha fazlasıdır.

 Kitap iki bölüm halinde yazılmıştır. Birinci bölümde o günün İngiltere'sine çok ciddi eleştirilerda bulunuyor More. İkinci bölümde iseUtopya'yı anlatıyor. İkinci bölüm ilkinden  daha önce yazılmıştır. Belki de anlatmak istediğini daha anlaşılır kılmak için birinci bölümü yazmak gereğini hissetmiştir.Bunu şunun için söylüyorum: Kitaptaki hayali devlete (Kitapta o günün İngiltere'sindeki kadar şehir vardır ve şehir tasvirleri benzeşir) hangi ideolojiden  bakarsanız, o ideolojiyle bağdaşan  kendinize ait çıkarımlarda bulunabilirsiniz. Nitekim zaman içinde bu şekilde yapılmıştır

Özel mülkiyetin olmayışı, paranın sınırlı kullanılışı, doğal din anlayışı vs sosyalizm yanlıları tarafından kitapta  sosyalist bir toplum anlatıldığı şeklinde yorumlanmıştır.

Evet bu kitapla berabet Utopya kelimesi ilk defa türetilmiş olmakla birlikte Utopya toplumlarını konu alan öncesinde ve sonrasında çok daha fazla eser vardır.

[propulsion]

Öncelikle Sayın ADAM'ın katkısındaki soru için "böyle bir yer yoktur" şeklindeydi yazmak istediğim. "yer" sözcüğü unutuluvermiş. Kendisine düzeltme imkanı verdiği için teşekkür ederim.

Sayın asimov'un katkısında belirttiği gibi sadece More tarafından değil başka düşünür ve yazarlar tarafından da irdelenmiş bir konudur yönetim tasarımları.

Sayın ADAM tarafından forumumuza kazandırılmış olan "İdeal Toplum Yönetimi Tasarımları" ile ilgili yazı dizisinde yazdığı gibi sadece More tarafından değil, öncesi ve sonrasında Platon, Campanella ve Bacon tarafından da bu tip tasarımlar ortaya konmuştur.

Aslında bu tip paylaşım yapma nedenim: Acaba günümüzde böyle bir tasarım yapılmak istense neler yazılabilir sorusunu sormadan önce bir giriş yapma gayretidir.

Bunun yanında More'un dönemin  İngiltere'si için yazdıkları gibi her toplum, kültür ve kavim için ayrı ayrı tasarımlar mı yapmak lazım?

[ADAM]

Thomas  More ile bağlantılı olarak anlatımlarda bulunulurken, göz ardı edilmemesi gereken bir nokte, Thomas More Kral 8. Henry'nin şanşölyesi sıfatıyla onun yapmaya giriştiği değişikliğe karşı çıktığı için idam edildiğidir.

[propulsion]

Bu soruyu böyle sorarken, tıpkı Sayın asimov'un katkısında belirttiği ve More'un da yaptığı gibi, önce mevcut durumun ortaya konması da gerekebilir.

Elbette mevcut durum her toplum ve kültür için farklı motifler verecektir.

Bu durumda bu motifler için ayrı ayrı tasarımlar gerekebilir.

[ADAM]

Biz bu konuyu burada ne güzel paylaşıp tartışıyoruz.

Aklıma gelen bir soru:

İngiltere>'de bir sokak anketi yapılsa ve tek bir soru sorulsa: "Thomas More kimdir?"

Bu anketin başarılı yanıt yüzdesi ne olurdu acaba?

Hanıma sordum. O %30 diyor.

Ne kadar da iyimser.

[propulsion]

Benim düşünceme göre More'un tanınırlık oranı pek fazla olmayacaktır.

Belki üniversitelerin sosyoloji, psikoloji ve felsefe bölümlerinde çok yüksek oranlar yakalanabilir.

Lakin sokaktaki insanlar dikkate alındığında oran çok aşağılarda kalacaktır.

Düşünceme göre bu oranın yükselmesi ise toplumdaki sosyoloji, psikoloji ve felsefe konularındaki farkındalığın durumu ile doğrudan bağlantılıdır.

Yani toplum içinde More'da veya diğer düşünürlerde  olduğu gibi ideal toplum tasarımlarına ve insanların mutluluk ve refah içinde yaşadığı toplum tasarımlarına ilgi duyan ve neler yapılabileceği konularında enerji harcayan insanların sayısının artması ile ilgilidir diye düşünüyorum .

[İNSAN]

Sayın ADAM hanıma sorduğuna göre;  hanım İngiltere'yi iyi biliyor demek. Ya da belki İngiltere'de uzun yıllar yaşamış demek. O da %30 diyorsa vardır bir bildiği kesin.

Ama gerçekten %30 bile benim için iyi bir oran.

Az buz değil.

Bugün Türkiye 'de nasıl ki Cemil Meriç,  Şerif Mardin gibi isimler çok az kişi tarafından biliniyorsa ve nasıl ki bu isimler bilinenler tarafından bir deha olarak kabul ediliyorsa More'un da bir elmas gibi görülmesi ve artık kömüre bürünmüş, unutulmuş olması acı verici.

Sadece acı verici değil.  Aynı zamanda utanç da verici.

Sayın Propulsion'un paylaşımına ilişkin ise soylenebilecek şeyler olabilir. Platon, More, Bacon ve Campanella gibi isimlerin de "hiç olmayan yer " demesek de "uzak yer"leri vardır. Kimi bunu 10 ciltlik kitapla anlatmış,  kimi bunu bir kitaba sığdırabilmiş, toplumu sırça fanustan çıkarmaya çalışmış.

Ancak bizim yaşımiz daha küçük.  Platon gibi dehaların 10 ciltlik bu kitabını okuma cesaretimiz de firsatımız da olmadı.

Okuyan varsa dinlemek ve burdan devam etmek güzel olabilir

Ama yine varsa Sayın ADAM'ın kitaplığında vardır.

Varsa bu isimlerden de bahsedilmesi fikrimce fena olmaz.

[karahan]

Bilinen ilk ütopya nedir? kime aittir?

Karahan