Çokluk (Çoğul) Eki ve Kullanımı

[edebiyat_ogr]

          Tekil adları çoğul yapmak için, yani varlığın birden çok olduğunu belirtmek için çokluk ekleri kullanılır. Konuşma ya da yazma dilinde çokluk ekleri sadece geldiği adı teklikten kurtarma göreviyle kullanılmaz. Aynı zamanda geldiği ada anlamsal birçok işlev de katar bu ek. Buradan da anlayabiliriz ki, Türkçede ekler, sadece biçimsel yapılarıyla değil, anlamsal işlevleri de göz önüne alınarak değerlendirilmelidir.

          Dün gece bütün gözler seni aradı. (göz-ler)
          Sözlerim senin için bir şeyler ifade etti mi? (şey-ler)

Bu iki cümlede çokluk ekimiz geldiği adın birden çok olduğunu belirtmektedir.

          Çokluk eki, adlara gelerek farklı anlamlarda da kullanılır:

-Hafta sonunu teyzemlerde geçirdim. (Bu cümlede ''-ler'' eki, geldiği ada ''aile'' anlamı katmıştır. Teyzem ve onun ailesi, denmek istenmiştir.

-İçler acısı bir durumla karşılaştım. (Yaşanılan durumun tahmin edildiğinden de öte bir durum anlatılmak istenmiştir. Yani, bu cümlede ''abartma'' işlevinde kullanılmıştır ekimiz.

-Akşamları sahilde yürüyüş yapmayı severim. (Yapılan eylemin her gün yapıldığı anlatılmak istenmiştir. ''her'' anlamında kullanılmıştır.)

-Bu vatan daha nice Atatürkler yetiştirir. (Atatürk ve onun gibileri, onun benzerleri denmiştir. ''gibi'' ya da ''benzerlik'' anlamındadır.)

-Gece bir iki sularında uyandım. (Saatin tam olarak kaç olduğundan emin değil özne, ''yaklaşıklık'' ifade edilmiştir.

-Müdür Beyler, henüz okula gelmedi. (Burada cümle ''saygı'' ifade etmektedir ve cümleye bu anlamı veren çokluk ekimizdir.)

-Barış Manço, 1970'lerde ''Dağlar Dağlar'' ile sesini duyurmuştur. (''onlu yıllar'' ifade ediliyor.)

-Tek yuvalarını bütün kötülüklerden korumaya çalışıyordu. (Düşmüş olan tamlayanın çokluğu verilmek istenmiştir.)

-Bir zamanlar her gün sinemaya giderdik. (Geçmiş)

-Onlar basamağını öğreteceğim sizlere. (Buradaki amaç ''basamakların ayrımı''dır ve çokluk eki yalnızca bu görev için kullanılmıştır.

-Ahmetlerin hepsi buraya gelsin. (Aynı ada sahip kişilerin bir araya gelmesi istenmiştir.)

[ADAM]

Forum üyelerimizden Sayın akılcıl, bugünkü iletisinde şöyle demiş:

Forum da açtığım soru başlığına cevap niteliği taşıyan herhangi bir fikrim olmadığı için sadece izlemeyi ve okumayı yeğledim. Gerekli cevaplarıda aldığımı düşünüyorum. yorumları ile aydınlatan kardeş'lere teşekkür ederim.

Bu iletinin gerekliliğini ya da gereksizliğini hatta daha önce üzerinde özenle durularak değinilmiş "de hali" nin hâlâ yanlış kullanılışını şimdilik göz ardı ederek;

Soru: Buradaki "kardeş'lere" deyişi doğru bir kullanım mı?. Bir özellik verilmek, bir vurgu yapılmak istendiğinde, sözcüğün çoğul hale getirilmesinde ayraç kullanılır mı?

Burada yanlışsa, nerede ve nasıl kullanılır? 


 

[edebiyat_ogr]

          Bana kalırsa bu doğru bir kullanım değil. Vurgulanmak istenen bir sözcük varsa bile o şekilde yazılmamalı. O kullanıcının yazdığı (kardeş'lere) ifade asla doğru olamaz. Yani özel bir ad olsa mesela şöyle yazılır: ''Montaigne'in ''Denemeler''ini okumalısın.'' cümlesinde özel ad tırnak içinde yazılmış. Burada tırnak içine alınmış bir şey de yok. Sözcüğün yazımı hem yazım hem de noktalama yönünden yanlış.
          Elimizdeki cümlede cins bir ad var ama bunun vurgusu ancak şöyle yapılabilir: ''kardeşler''e. Vurgulanmak istenen kardeşlik kavramı değil ki, birden çok insan kastedilmek istenmiş. Kardeşlik kavramı vurgulanmak istendiğinde de cümlede çokluk ekine lüzum olmaz. Zorlama bir cümle yapalım,

          Masonlar birbirlerini ''kardeş'' olarak görmektedir.

[edebiyat_ogr]

          İkinci meseleye gelelim. Burada yazdığım her şey birilerine fayda sağlamak için değil, kendimi tatmin, diyebilirim. İstenildiğinde elbette herkes almak istediğini buradan alabilir, yeter ki öğrenme arzusu içinde olalım. Durum eki ile bağlacı hala ayırt edemeyenler varsa da bu, onların ayıbı. Dil, bizim dilimiz ama bizden çok yabancılar dilimize sahip çıkmakta.

[ADAM]

Bizler bunu anlamakta güçlük çekebiliriz ama sizler için kolaydır.