Elbette...
Nitekim bu nedenle EKEİR çerçevesinde yüksek konseylerin uygulamakta oldukları ritüeller arasındaki farklar çok daha belirgindir ama bu biraz da o ritin kendiliğinden ileri geldiğinden, üstelik burada sadece simgesel derecelerden söz etmekte oluşumuzdan ötürü işin o yönüne girmeyelim.
Sayın Potentate'in dediklerinin bir noktasına katılmıyorum. O da "Landmarklar" denilen şeylerin tüm ABD bülük localarında aynı olduğu. Ancak o da konumuzun dışındadır. Ben bu forumda Landmarklar üzerine hayli uzun bir dizi yazdım. Sonrasını da ayazabilirdim ama yönetim istemedi; durdum.
Bir teşekkür borçluyum o da burada gerek Prince Hall konusunun gerekse bir zamanlar kurulmasına kalkışılmış olan ve baltayı yiyen o konfederasyon konusuna değinilmiş olması. Elbette ABD çerçevisindeki 51 büyük locadan söz ederken gerek Prince Hall (sanırım 36) gerekse tek tük olan diğerlerini (çoğunluğu İspanyol kökenli masonların oluşturmuş bulunduğu) en azından şimdilik göz ardı ediyoruz. Çünkü onlar da konumuzun dışında.
Bir açıdan baktığımızda elbette tüm ritüeller birbirinin hemen hemen aynıdır ve aralarında ayrıntıda birtakım farklar vardır. Ancak kimileri işte o ayrıntıdaki birtakım farkları çok önemser. Nitekim bu farklar da, özgün ritüellere bakacak olursak açıka sonradan oluşturulmuştur. Neden ileri gelir bu farklar? Coğrafya'dan, dolayısıyla kültürden. ABD gibi bir ülke öyle yayılmış bir coğrafyaya sahiptir ki, kuzeyden güneye, doğudan batıyla hayli farklı kültürleri bir arada barındırır. Dolayısıyla mason localarında uygulanan ritüeller de farklılaşır.
Amerika'dan kaçalım; İngiltere'ye gidelim. Ritüellerin vrgülüne bile dokunulamayacağı konusunda en duyarlı büyük loca İngiltere Birleşik Büyük Locası'dır ama o da kendi çerçevesi içinde bir yandan dört ayrı ritüelin uygulanmasına ister istemez göz yumarken, bir yandan da onun peşinden giden kimi başka büyük localar kraldan çok kralcı kesilmektedir. Aslında bu hiç öyle olmamaktadır ama öyle görünmektedirler.
İngiltere Birleşik Büyük Locası, 1813 yılındaki oluşumundan sonra ritüeller üzerinde hayli değişiklik yapmıştır. Bunların bir düzene oturması için de Türkçeye "Eriştirme" diye çevrilmiş olan Emulation ritüelini devreye sokmuştur. Sadece bu ritüelin uygulanmasını çok ister ama bunu başaramamıştır ve bundan sonra hiç başaramayacaktır. İpleari biraz daha serbest bırakmak gerektiğinin o da farkındadır. Nitekim bu yüzden ortaya çıkmıştır o hiçbir şeyin hiçbir zaman ve hiçbir koşul altında değiştirilmemesinde direnmeyi öngören İngiltere Düzenli Büyük Locası (Regular Grand Lodge of England).
Az geriye dönelim... Ritüeller üzerinde değişiklik yapmak, hiç de sanıldığı kadar kolay bir iş değildir. "Ben yaptım, oldu." denilerek gerçekleştirilemez. Hçbir ülkede Masonluğun dışındaki hiçbir yetkili organ ritüellere karışamaz. (Bunu sadece 1730'lu yıllarda İngiltere'de yapabildiler.) Ancak ritüellere karışabilen çok daha önemli bir organ vardır. O da her büyük locanın kendi genel kuruludur. (Şimdilerde Türkiye'de bir korkudur çıktı; bu "genel kurul" terimi kullanılamıyor.) Genel kurul, hear şeye egemendir. Öyle olmazsa, bir büyük locanın örgür ve bağımsız olduğundan söz edilemez. Dolayısıyla, her nerede olursa olsun, bir büyük loca kendi localarında uygulanacak olan ritüelleri kendisi istediği gibi düzenler ve değiştirir.
Bu bağlamda büyük doğuları (grand orient) konu dışı bırakıyorum. Çünkü bir büyük doğu ritüeller üzerinde tam ve kisin bir kontrol gücüne sahip değildir. Belki şöyle desek daha doğru: Sadece kendisine bağlı locaların kendilerine göre düzenlediği ritüelleri kendi ilkeleriyle karşılaştırır, aytkırılık yoksa onaylar; onaylamazsa o locayı kendi çatısı altından çıkarıyor demektir.
İngiltere Birleşik Büyük Locası'nda ise genel kurulda ritüel konusu görüşülmez. Emulation Ritüeli için üyeleri belli dönemlerde değiştirilen bir komite kurulmuştur. Ritüeli onlar düzenler ve değiştirilmesi, düzeltilmesi gereken bir nokta varsa bunu gerçekleştirir. Kim bilir belki buna benzer bir kurul ABD büyük localarında da vardır; ben bilmiyorum.
Sayın Potentate'in listelediği eyaletlere şöyle bir bakalım: Florida dışında hepsi middle east, değil mi? Hepsi aynı bölgede. Ben Floride'nin bunlarla tam bir uyum içinde olduğunu hiç sanamıyorum çünkü ondan önce South Carolinea ve Alabama gibi eyaletlerin tutumlarının farklı ollacağı kanısındayım. Hele bir de Nevada ve Oregon gibi eyaletlere gidecek olursak... Bu arada korkarım Utah başlı başına bir sorun yaratmakta olsa gerek farklılık bakımından.
Ritüeller niçin aynıdır? Çünkü her derecede ayrı ayrı olmak üzere gerek oturumun açılış ve kapanışı gerekse inisyasyon törenleri bakımından hemen hemen aynı şeyler yapılır. Neden farklıdır? Çünkü bir büyük locada ritüelik uygulama sırasında Üstad-ı Muhterem Birinci Nazır'a bir soru sorar: "İyi misin?"; bir başkasında o soruyu İkinci Nazır'a sorar. Bir diğerinde o soru yoktur da onun yerine "Nasılsın?" der. Şimdi bu bir farklılık mı? Kimine göre öyle, kimine göre değil.
17. maddeye aykırı düşmeksizin sanıyorum bu forumda yemin sırasında kutsal kitaplara el basma konusu da bir ara bir yerde gündeme geldi. Bildiğim kadarıyla bir zamanlar ABD büyük localarının kimilerinde bu konu tartışılır olmuş ve sonunda kimileri "el basma" yerine "göz bağlama" uygulamasını benimsemişti. Buyrun size bir değişiklik...
Bunun daha ötesine geçelim... Simgeleri bir yana bırakacak olursak kullanılan ritüelin bugüne dek hiç değiştirilmemişse tarihi ne?... Hâlâ 18. yüzyıldan kalma ritüellerin hiç değiştirilmeden aynen uygulanmakta olduğu söylenebilir mi? Öyle yapılıyorsa ritüelleri baştan sona ele alıp sorgulamak gerek. Kim bilir 21. yüzyıla gelene dek çoktan geçerliliğini yitirmiş neler neler vardır ve 21. yüzylılın gerekleri uyarınca katılması gereken neler neler... Eğer böyle yapılmayacak olursa Masonluk kendi kendisini çağın geresinde kalmaya tutsak eder. Bugüne dek gördüğü ilgiyi yitirir ve varlığını da yitirmeye doığru yönelme yolmunu tutar. Bazı yerlerde gazete ilenlerıyla mason adayı aranmakta oluşunun ardında sakın bunun da etkisi olmasın?
Ritüel değişikliğinin önemli bir sorunu vardır... Bir virgülünü, bir noktasını bir kez değiştirdiniz mi, bunun arkası çorap söküğü gibi gelir. İpin ucunu bir daha yakalayamazsınız. Korkarım masonların ritüellerini değiştirme bakımından korkusu da bundan ileri gelmektedir.
Türkiye'deki büyük localara gelince... Bu bağlamda çok ilginç bir görünüm var. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası, ritüellerin değiştirilemeyeceğini savunur. Özgür Masonlar Büyük Locası ile Kadın Mason Büyük Locası ise bu kapıyı aralık bırakır. Ancak geçmişten bu yana bu büyük locaların basılı ritüellerine şöyle bir bakacak olursak ilginç bir durumla karşı karşıya kalırız. Ritüeller üzerinde hiç denebilecek kadar az değişikliği Kadın Mason Büyük Locası yapmış. Özgür Masonlar Büyük Locası ortada. En çok değişiklik Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası'nda görülüyor. Bunlar çok çok önemli değişiklikler mi? Hayır ama ne de olsa değişiklik. İşin önemi ve boyutuna bakacak olursak elbette Özgür Masonlar Büyük Locası şampiyon...
Ben bu bağlamda son olarak şunu söylemek isterim: Değiştirilmesi her ne kadar sanıldığı gibi kolay bir iş olmasa da, ritüeller üzerinde bir yenileme gerekiyorsa yapılır; yapılmalıdır. Ancak gerekmiyor da bu sadece keyfe kederse böyle bir işe girişmenin anlamı olmaz. Fakat "Ritüeller kesinlikle değiştirilmez, değiştirilemez." demek, onları Masonluğun dogması haline sokmaktır. Dogmayı inatla savunmak da bağnazlıkla özdeştir.