HERMETİK GELENEK VE RÖNESANS -3

[ADAM]

Rönesans’a gelene dek biraz daha Antik Yunan mitolojisinden, özellikle Diyonisos’tan söz edeyim.



Diyonisos, yolculuklarında yalnız değildi. Ona topluca “thiasos” adı verilen birçok kişi eşlik ederdi. Antik Yunan mitolojisinde bunlar bir grup deniz tanrısıdır. Bu toplulukta, şarap âyinlerine katılan erkekler anlamına gelen Satiroslar, onların yaşlıları Silenoslar, Nimfa (Nympha) melekleri ve Bakkalar (Bacchae) yani kadınlar da bulunurdu.

Bakkalar, çıplak bedenlerini “nebris” denilen benekli ceylan postu ile örter, başlarına sarmaşık çelenkleri sarar, ellerinde ucunda çam kozalağı ve çevresinde sarmaşık ile asma yaprakları sarılı uzun birer değnek taşırlardı. Promete’nin insanlara ateşi getirdiği narteks kamışıyla Diyonisos’un peşinden koşarlardı. Geceleri dağda, bayırda, ormanlarda kendilerinden geçerek Tanrı’ya karışırlardı.

Doğa ile birlik olan Bakkalar, üstün bir güçle önlerine çıkan vahşi hayvanları parçalardı. Diyonisos tapımını benimsemiş olan bu kadınlar, olgun ermişliklerinde “thyos” (vecd halinde olanlar), çılgınca kendilerinden geçtiklerinde ise “mainas” (taşkın coşkuya kapılmışlar) olarak anılırdı.

Diyonisos ile bağlantılı bu betimlemelerde, -her ne kadar sonradan değişikliğe uğramış ise de- fallus (erkek cinsel organı) biçimindeki tahta oymalar da görülürdü. Bunlar tarihin en eski dönemlerinden kalma olup, erotik türde bir yansıtmadan çok üreme gücünü simgelerdi.

Antik dönem törenlerinde “gizlerin gizi” olarak inisiyelere şatafatlı bir şekilde gösterilen ağaç kütüğünden yapma cinsel organ motifi, hem Diyonisos’u temsil etmekte hem Antik Mısır mitlerine gönderme yaparak İsis’in Osiris ile cinsel birleşmesi sırasında ağaçtan yaptığı fallus ile organik bir bağlantı kurmaktaydı. Hermetik geleneği koruyan bu mit, binlerce yıl sonra bir başka coğrafyada neredeyse aynı biçimde ortaya çıkmıştır.

Önceki dönemlerin betimlemelerinde elinde üzüm salkımı ya da asma yaprağıyla o dönemde gayet normal, bize göre ise yarı çıplak bir adam gibi görünen Diyonisos’un, sonradan giysisi içinde sakallı ve güçlü bir adam biçiminde düşünüldüğü, daha ileri zamanlarda ise çırılçıplak bir genç şekline dönüştürülüp, bir de hermafrodit (çift cinsiyetli) özellikleri olduğunun varsayıldığı izlenir.

Aşağıda, Diyonisos’un çeaşitli dönemlerde farklı niteliklerle betimlenişine ilişkin heykel örnekleri görüyoruz. Bilmesek ya da bize gerekçesiyle birlikte söylenmese, bunların hepsinin de Diyonisos olduğu aklımıza bile gelmez.

                   

İlerleyen zamanlarda, bu kez elinde ucunda bir çam kozalağı bulunan, sarmaşık ve asma yaprakları sarılı uzun bir değnek taşır şekilde yani bir bakıma Bakkaların erkeklerinden biri gibi betimlenmiştir.

Buradan, ona verilen önem azalmasa ve Yunan mitolojisinin izlenmesine devam edilse bile, Avrupa kültüründeki yapılanmada Hermetik geleneğin göz ardı edilmesi yani Ezoterizmden uzaklaşmaya çalışmak gibi bir izlenim doğmaktadır.


Antik Çağ düşünürlerinin aklını kurcalayan en önemli sorunlardan biri şuydu: “Tüm bunların asıl kökeni nerede?... Acaba Helenlere ve Roma kanalı ile Batı dünyasına mal olmuş tanrılar, Antik Mısır ilâhiyatının bir devamı mı?”




Gelin bu sorunun yanıtını izleyecek bölümde arayalım.