Ben bu konunun uzmanı değilim. Fakat bu konunun uzmanı olan John Bagnell Bury'nin sanırım dilimize de çevrilmiş olan bir kitabından alıntıyla düzenlenmiş ayrıntılı bir çalışma var elemin altında.
Orada şöyle deniyor:
"İnsanın düşünmede özgür olduğu her zaman ve her yerde söylenegelmiştir. Doğal olarak bir kimse istediğini düşünmekten, düşüncelerini açığa vurmadığı sürece alıkonulamaz. Bununla birlikte, kişinin imgeleme yeteneği (tahayyül kabiliyeti), görgüsü ve tecrübesi düşüncelerinin kapsamını sınırlar. İnançların, korku ve heyecan gibi duyguların da düşünceler üzerinde kısıtlayıcı veya belirli bir yöne çekici etkileri vardır. Ancak, düşünmek veya düşünmemek, ya da dilediğini düşünmek gene de kişinin kendi elindedir.
İmgeleme yeteneğinin koşullandırılması veya kısıtlanması ise kişiye düşünebilme olanağının verilmemesi demektir ki, bu durumda düşünme özgürlüğü artık ortadan kaldırılmış sayılır; çünkü insanın belirli kalıplara göre düşünmesini istemek hiç düşünmemesini istemekten farksızdır."
Bu yazının devamı var. Ancak sanırım bu başlık altında benim ne demek istediğimi yansıtmak bakımından yeterlidir.