OPERATİF MASONLUK

[ADAM]

Birçokları gibi bu genel başlık altında da koskocaman bir kitap yazılabilir.  Yazılmıştır da… Üstelik konuyu Masonluk ile sınırlı bırakmayıp, Mimarlık Tarihi’ne bir girilecek olsa… Buradakiler ise olsa olsa günümüzdeki Masonluk ile bağlantılı olarak düşünülen bu eski mesleğe ilişkin birtakım sorular7 ve bunların kısa yanıtları olabilir.


Operatif Masonluk ne zaman başlamıştır?

Kimine göre dünya yüzünde ilk kez büyük yapılara, öncelikle tapınak yapımına gereksinme duyulduğunda başlamıştır.

Kimileri bu tarihi belirginleştirir, kimileriyse bir dinsel temele ya da bir efsaneye bağlar.

İnşaatçılığın eski tarihini göz ardı edip, Operatif Masonluğun aslında 13. yüzyılda Avrupa’da başladığını ileri sürenler de vardır.

Spekülâtif masonlardan birçoğu ise, bu mesleğin başlangıç tarihini M.Ö. 4000 olarak benimsemiştir.

Bu mesleğin Antik Çağ’da bir kurumsal adı var mıdır?

Bunun tarihte bilinen ilk örneği Antik Fenike ve Yunan uygarlıklarının tiyatro ve tapınaklarından çoğunu yapmış olan Diyonisos İşçileri topluluğunda görülür. Roma İmparatorluğu’nda ise, “Kolejler” olarak anılan meslek ve sanatçı birlikleri kurulmuştur. Kolejler, kendi iç işlerinde tümüyle özerk, devletten bağımsız, kendi kendilerini yöneten örgütler olarak gelişmiştir. Her meslek ve sanat dalı için ayrı bir kolej kurulmuştur. İnşaat işleriyle uğraşan kolejler de bunların arasında yer almıştır.

Kolejlerin varlığı ne kadar sürmüştür?

Roma İmparatorluğu döneminde toplumda iki temel sınıf görülür: “özgür insanlar” ve “köleler”... O dönemde meslek ve sanat sahipleri her zaman özgür insanlardan sayılmıştır. Kolejler de işte böyle bir rejimin kurumlarıdır. Batı Roma İmparatorluğu parçalanıp Feodalite doğunca, bu meslek ve sanat kurumlarının varlığı da sona ermiştir.

İnşaatçılık kolejleri ortadan kalkmamış mıdır?

İnşaatçılık mesleği ve sanatı, ülkelerin egemen güçlerince öylesine önemsenmiştir ki, özgürlüklerin kökünden ortadan kaldırıldığı feodal toplum düzeni altında bile, bir inşaatçı kolejinin bugünkü İtalya’nın kuzeyindeki Komo gölü yakınında çalışmasına, yeni inşaat ustaları yetiştirmek üzere salt akademik nitelikli etkinlikler göstermesine izin verilmiştir. Bu topluluk ise tarihte “Komo Ustaları” olarak anılmıştır.

Komo Ustaları’nın özelliği nedir?

Orta Çağın ilk yüzyıllarında, inşaatçılık mesleğini öğrenmek isteyenlere uygulamalı eğitim sağlamıştır. Komo Ustaları’nın yanında yetişenler, yıllar boyu süren eğitimleri tamamlandıktan sonra gittikleri ülkelerde inşaat ustaları olarak çalışmışlardır. Ancak Orta Çağda bu mesleğe manastırlar egemen olmuştur.

Manastırların bu meslekle ilgisi nedir?

Hemen tüm Orta Çağ boyunca manastırlar, inşaatçılık mesleği ile doğrudan ilgilenmiştir. Avrupa’da “Gotik Mimari Stili” ile yapılmış katedral ve kiliselerden birçoğu, manastırların güdümü altında çalışan inşaat ustaları tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu etki ve egemenlik 8. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar sürmüştür.

Manastırların etkisi nasıl ortadan kalkmıştır?

Önce İtalya’da patlak verip daha sonra tüm Avrupa’ya yayılan RÖNESANS akımının etkisiyle, mimarlar ve inşaat ustaları özgürlük peşinde koşar olmuşlardır. 12. yüzyılda birer ikişer manastırları terk etmeye, Roma İmparatorluğu dönemindeki kolejleri örnek alarak çeşitli yerlerde yine bağımsız meslek birimleri kurmaya başlamışlardır. İşte LOCALAR böyle doğmuştur.

Bu mesleği uygulayan kişilere “özgür mason” denilmesi de, tarihsel bakımından o dönemin bir ürünüdür.

Orta Çağ’daki locaların örgütlenme biçimi günümüzdeki gibi miydi?

Gerek her bir ülke çapında gerekse hemen tüm Avrupa’da localar arasında iletişim kurulmuştur ama o tarihlerde günümüzdeki gibi bir örgütlenmenin varlığından edilemez. Üstelik monarşik güçler henüz manastırlar dışında hiçbir “halk örgütü” kurulabileceğini kabul etmemektedir. Buna karşın masonlara, kendi mesleki yasalarını yapma olanağı tanınmıştır. Bu gelişmenin sonucunda, 15. yüzyılda Operatif Masonluk, Avrupa’daki en parlak dönemine girmiştir.

“Loca” ile “Lonca” aynı şey midir?

Batı ülkelerindeki localar, yalnızca Operatif Masonluğa özgü bağımsız birimlerdi. Bu sözcük başka meslek ve sanatlarda kullanılmamıştır. Türk ve İslâm toplumlarında Avrupa’daki mason localarına benzer kurumlar görülebilir. Bunların başında da Anadolu’daki “Ahiler” gelir. Hatta ilk mason localarının doğrudan Ahilerden esinlenmiş oldukları bile söylenir. 15. yüzyılda Ahiler, âdeta bir İslâm tarikatı olma yolunu tutmuş, bunun yerine loncalar kurulmuştur.

Operatif Masonluk ile Spekülâtif Masonluk arasındaki sıkı bağlantı nasıl oluşmuştur?

Operatif Masonluk aslında bir meslek kurumu olmasına karşın, her zaman içeriğinde bir spekülâtif (düşünsel) nitelik de taşımıştır. Bir locada mesleğe çıraklıktan başlayan bir masona verilen eğitim, salt meslek alanında bırakılmamıştır. Her masonun bilgili, kültürlü ve erdemli bir kişi olmasına çalışılmıştır. Masonların, toplum içinde sahip oldukları “özgürlük hakkı”na yaraşır “saygın kişiler” olmalarına da özen gösterilmiştir. Bu nedenle, locaların çalışmaları Orta Çağ sonlarında bile aynı zamanda spekülâtif bir nitelik de taşımıştır.

Bu spekülâtif niteliğe, başka meslek ve zanaat kuruluşlarında pek ender rastlanır. Dolayısıyla Masonluk, aslında inşaatçılık mesleği ve sanatıyla herhangi bir ilgilsi bulunmayanlar için de çekici olmuştur. Nitekim 15. yüzyılda mason localarına bu meslek ile hiçbir ilgisi olmayan kişilerin de kabul edilmesine başlanmıştır. Bu kişilere “kabul edilmiş masonlar” denmiştir.



Bu aşamadan sonra tarihsel süreyi izlersek, iş Spekülatif Masonluğun oluşumuna geliyor. Onu ayrı bir konu olarak tutmak gerektiğini benimsediğimden şimdilik burada duruyorum.