ORTA ÇAĞDA YAHUDİLER HUKUKU- 1

[ADAM]

Burada “Yahudiler hukuku” deyince, bunu Orta Çağ Avrupa toplumundaki Yahudilere egemen güçlerce uygulanmış olan hukuktan söz etmek istiyorum. Yanlış anlaşılmasın. Asıl Yahudi hukuku (Halakha) ya da İslâm hukuku (şeriat) gibi, bir dinin inançlılarına uygulanmak üzere gerek o dinin kutsal kitabı gerekse din otoritelerince konmuş hukuk kurallarından söz edecek değilim. Orta Çağda Hıristiyanların kendileriyle birlikte yaşamakta olan Sadece önceki basımda olmayıp da +onraki basımda olanlar varsa onları ekleyeceğim.Yahudilere uyguladığı bir hukuk sistemi var; konumuz işte o.

Hukuk bakımından kuram (teori) ile uygulama (pratik) arasında genellikle büyücek bir fark vardır. İşte bu Orta Çağda Avrupa’da yaşamış Yahudiler için kesinlikle geçerlidir.

Aynı tarihlerde İslâm ülkelerinde yaşayan Yahudilerin hukuksal statüsü ile Hıristiyan ülkelerindeki Yahudilerin hukuksal statüsü arasında birçok benzerlik de vardır. Bunların en önemlisi, her iki toplumda da Yahudilerin kendi dinlerini uygulamada gerçekte tam bir özerkliğe sahip olmasıdır. Yahudi ülkelerinde yaşayan Yahudilerin hukuksal statüsü diye bir şey ise yok çünkü Yahudi ülkesi diye bir şey yok.

Yahudilerin özerkliği, uygulamada âyin, evlilik ve boşanma gibi pek çok dinsel kural açısından Talmut hukuku ve kendi dinsel otoritelerince eğitilip, yetkilendirilmiş yargıçları tarafından yönetildikleri anlamına gelirdi; başka bir şey değil.

Hukuksal statü bakımından Hıristiyanlık ile İslâm arasındaki farklılıklar, egemen toplumun Yahudilere yönelik çelişkili tutumunu yansıtmış ya da onun şekillenmesine yardım etmiştir. Her iki dinin ilk dönemlerinde birbirleri arasındaki dinsel tutum farklılığının yanı sıra, hukuksal farklar da, niçin İslâm dünyasında Yahudilere daha az baskı ve zulüm uygulanmış olduğunu açıklar.

20. yüzyılın büyük hukuk bilginlerinden sayılan Guido Kisch, Yahudilerin hukuksal statüsü konusunu enine boyuna incelemiştir. Nitekim Yahudiler ile ilgili Hıristiyan hukuk malzemesine “Yahudiler hukuku” adını veren de odur. Guido Kisch bu şekilde “Yahudiler hukuku”nu, doğrudan Yahudilerce yazılmış, Yahudi yaşamının içine ve çevreleriyle ilişkilerine girmiş geniş hukuk malzemesi için kullanılan genel “Yahudi hukuku” teriminden ayırmıştır. Bu aslında çok küçük bir ayrıntı ama çok da önemli; “Yahudi hukuku” ile “Yahudiler hukuku” aynı şey değil.

Hıristiyan Orta Çağ, sayısız ve yer yer üst üste binen hukuk sistemine tanık olmuştur. Yaşamını hâlâ sürdüren Roma hukuku; Germanik kabile hukuku ya da geleneksel hukuk; 11. yüzyıl sonu ile 12. yüzyılda İtalya’da başlayan canlanmış Kilise hukuku; sonunda devlet hukuku şeklinde harmanlanan feodal ve toprak hukuku gibi çeşitli hukuk sistemleri görülmüştür. Orta Çağ Hıristiyan hukuku ne kadar karmaşıksa, Yahudiler hukuku da bir o kadar karmaşıktır. Genel olarak her hukuk sistemi gibi, o da zaman içinde gelişip değişmiştir.

Bu konuya nereden başlamalı?... Her ne kadar tarih bakımından Orta Çağ öncesine düşerse de, sanırım Roma ile başlamak yerinde olacaktır.