ORİON (Avcı) Takım Yıldızı

[Fraternis]

GÖKYÜZÜNDE BİR AVCI: ORİON





Yılın bu mevsiminde gökyüzünde en göze çarpan yıldız grubu Orion veya Avcı'dır. Uzun kış gecelerini aydınlatan , her zaman gökyüzünün en üstüne karşılık gelen başucu noktasına doğru (Zenit) olan yolun yaklaşık yarısında, düşey bir dikdörtgen şeklinde geniş bir yıldız kümesi olan Orion; hem astronomlar için doyurucu bir göz zevki sunmakta hemde astronomiye yeni başlayanlar için kolay bir hedef tahtası, diğer yıldızların ayırdedilmesi ve tanınması için yol gösterici bir harita niteliği taşımaktadır. Bu dikdörtgen 20 derece uzunlukta ve 12 derece genişliktedir. Merkez bölgesinde köşegensel bir çizgi üzerinde çok düzgün dizilmiş üç parlak yıldız bulunur. Sırasıyla soldan sağa Alnitak , Alninam ve Mintaka adını alan bu üç yıldız İnci dizisi olarakta bilinir. Mitolojide avcının belini ve kuşağını oluşturur.

Grek-roma mitolojisinde, Orion çok tanınmış bir avcıdır ve kendisini öldüremeyeceği başka bir varlık olamayacağını iddia etmeye başlar. Buna çok kızan tanrıça Hera , onu sokması için bir akrep gönderir . Orion akrepi sopasıyla ezer , ama akrep, ölmeden önce Orion'u ısırmayı başarır ve tabiki akrebin öldürücü zehirine fazla uzun süre dayanamaz ve ölür. Bu olaya çok üzülen yedi kız kardeşler ağlamaya başlarlar. Bu haykırışlara fazla dayanamayan büyük tanrı Zeus Orionu ve Akrebi gökyüzüne yerleştirir. Fakat Orion akrebin iğnesinin tadını unutamamış olacak ki gökyüzünde sürekli ondan kaçar: Birisi doğarken diğeri batmaktadır. Orion'un diğer önemli özelliği ise bize kış takımyıldızlarının yerlerini ve sınırlarını bulmamıza yardımcı olmasıdır. Orion'u birbütün olarak düşünürsek kuşağı oluşturan bir çizgi, bizi gökyüzünün en parlak yıldızı olan Sirius'sa ulaştırır. Kuzey batıya yapacağımız uzatma , bizi Boğa takım yıldızının en parlak yıldızı Aldebaran'na götürür. omuzundaki iki yıldızın doğrultusunda doğuya uzandığımızda ise Küçük köpek takım yıldızının en parlak yıldızı Prokyon'a erişiriz.

Orion'un en parlak yıldızı olan Rigel, 3'lü kuşak ve Betelgeus'tan geçen hat ise bizi İkizler burcunun parlak yıldızları Castor ve Pollux'a götürür. Görüldüğü gibi Avcı takım yıldızı bize diğer Önemli yıldızları bulmada bir pusula gibi yol göstericidir. Avcı, Ülker'le birlikte dünya edebiyatçılarının en çok iltifat ettikleri takım yıldızlardır. Mesela, Homeros'un Odysseia'sında Orion sık sık geçer. Mitoloji dışında da bir çok hikaye, roman, şiir ve diğer edebi ve sanatsal şekillerde, bu takım yıldızlara atıflarda bulunulur. Ayrıca, Avcı gök ekvatoruna yakım konumu nedeniyle iki yarım küredende görülür. Şimdi ise biraz takım yıldızın yıldızlarını tanımaya çalışalım. Kadın savaşçı, Amazon yıldızı olarak bilinen Belatriks Avcının bize göre sol omzunu oluşturur. Aynı yıldız arapçada Al-Cabbar olarak bilinir ve ikinci kadirden bir yıldızdır. Bellatrix'in sağında sönük yıldızlarınoluşturduğu bir eğri vardır. Bu eğri kuzey güney yönünde uzanır.Avcı'nın kalkanı olarak adlandırılmışlardır. Sağ omuzundaki yıldız olan kırmızı renkli Betelgeus, gökyüzündeki yaşlı, kızıldev türü yıldızlara verilebilecek en güzel örnektir. Diğer taraftan Bettelgeus,oldukça yakın bir yıldız olup bizden yaklaşık 500 ışık yılı uzaklıktadır.

Bugün gördüğümüz ışığı ,ondan 500 yıl önce ayrılmıştır diyebiliriz. Bu güneşe çok yakın kızıldev, öylesine büyük bir yıldızdır ki ,Güneşin yerin e koyarsak, Dünya dahil Mars'a kadar olan bütün gecegenleri içine albilecektir. Şimdi Avcının belinde duran ve onun kılıcını temsil eden diğer üç yıldıza dikkat edelim.Kılıç'ın ortasındaki ışıltı aslındabir yıldız olmayıp .Samanyolu içerisindeki muhteşem gaz ve toz bulutlarında biridir.İlk kez Hollanda'lı fizikçi olan Huygens tarafın dan keşfedilen bu bulutsu bizden yaklaşık 1500 ışık yılı uzaktadır. Devasa bir hidrojen bulutunun merkez bölgesinde oluşmuş yıldızlarca ısıtılması ve aydınlatılması ile görünür hale gelen bulutsunun 30 ışık yılı genişlikte olduğu, bazı yıldızların 2 mily on yıldan daha genç olduğu hesaplanmaktadır. Takımyıldız bölgesindeki diğer ilginç bir bulutsuda, kuşağın hemen solundaki Zeta Ori (( Ori) ve alnitak'ın hemen yanında en meşhur karanlık bulutsu olan Atbaşı bulutsusu (IC434) bulunmakta. Orion'un dörtgenin'nin sağ alt köşesind parlak mavi bir yıldız olan Rigel Avcı'nın dizini oluşturur yaklaşık 1000 ışık yılı uzaklıkta olup ışıması çok güçlüdür. Her saniyede güneşin 50 000 katı daha fazla ışık yayar.Rigel çok genç ve sıcak bir yıldızdır. Sıcaklığı 15 000 K olup yaydığı ışın mavi renk ağırlıklıdır.Avcının sol alt köşesinde ise Saif (Arapça kılç anlamına gelir) bulunur.

 
Yazı: Özer Metin
 Resimler: http://www.catamaranvega.com/astro/02/02_10.html http://tr.wikipedia.org/wiki/Orion_(tak%C4%B1my%C4%B1ld%C4%B1z) http://www.physics.metu.edu.tr/~aat/egitim/kaynak/orion.html