Gotthold Ephraim Lessing (1729 – 1781)
Lessing, Alman tiyatrosunun eleştiri ve yaratıcı alanlarında devrim yaratmış, tüm Avrupa’ da modern drama yazma sanatının esaslarını tesbit etmiş, trajedi ve komedinin modern Üstadı olarak Shakespeare’ i kabul ettirmiştir. Ömrü, gerçeğin aranması, toleransın kabulü ve özgürlük için uzun bir mücadele ile geçmiştir. Neden rahip olmayı reddettiği sorulduğunda, “Din insanların basit bir inanç nedeniyle veya ebeveynlerine itaat için kabul edecekleri bir şey olmamalıdır”, başka bir deyimle, “inanç gerçeğin araştırması ile geliştirilmesidir” diye yanıt vermiştir. Goethe Lessing’ in müridi olmuştur.
Lessing, 14 Ekim 1771 tarihinde Hamburg’ da, “Zu den drei Rosen” Locasında tekris edildi, 1775 yılında da Üstat oldu. Din, tolerans ve eğitimle ilgili yazıları Alman Hürmasonluğuna şekil vermiştir. Dramatik şaheseri “Bilge Nathan” (*) dinsel tolerans üzerine bir manzum eserdir ve Schiller ile Goethe tarafından sahne için uyarlanmıştır. “Ernst ve Falk’ ın Masonlar için Diyalogları”, diyalog tarzında Masonluğun savunmasıdır. Lessing’in eserlerinde mütebessim bir septisizm sergilenmektedir.
Lessing’ e göre gerçek din ebedîdir, ama mevcut dinler tesadüfi mefhumlardır. İnsanın tesadüfen doğduğu dinden ayrı olarak bir de ideal din olmalıdır. Tesadüfi dinler, Tanrı’ nın değişik zamanlarda eğitimleri için insanlara yolladıklarıdır. Oysa, ideal din, tüm nehirlerin içine aktığı bir denizdir. “Bilge Nathan” da Sultan Üç Kitabî dinden hangisinin daha iyi ve doğru olduğunu sorar. Nathan Üç Yüzük alegorisi ile cevap verir: “Ölüm döşeğindeki babanın özel bir yüzüğü vardır. Bu yüzük sahibini insanlara sevdirir. Baba yüzükten iki kopya daha yaptırır ve birbirinden habersiz olarak her bir oğluna bir yüzük verir ve ölümünden sonra, yüzüğüne sahip olacak olan oğlunun mirasına da sahip olacağını söyler. Zamanı gelince, miras kavgasına düşen oğullar, hangi yüzüğün gerçek olduğunun tespiti için mahkemeye başvururlar. Yargıcın kararına göre insanların en çok seveceği kardeş yüzüğün gerçek sahibi olacaktır. Her üç oğul da, her biri kendi yöntemleriyle, iyilik dağıtmaya başlarlar.”
“Ernst ve Falk’ ın Diyalogları” nda ahlâki ve sosyal düzeyde aynı tolerans fikri işlenir. Hürmasonluk keyfî, fazlalık bir olgu olmayıp kişi ve topluma doğuştan gereklidir. Masonların esas görevi insanları birbirinden ayıran duvarları yıkmaktır. Ancak, Masonluğu tam olarak anlatmak da mümkün değildir; bilenler dahî, Masonluğu sözcüklerle yeterince tarif edemezler. Halk sorar, “Peki, Masonlar düşünceleri değiştirmek için sözcükleri kullanamıyorlarsa, Hürmasonluk nasıl etkin olabilir, nasıl yayılabilir?” Cevap: “örnek davranışları ve eserleri ile.”
(*) Bu eseri Büyük Üstat Hayrullah Örs Kardeş Türkçemize kazandırmıştır.
