Masonlar.org - Harici Forumu

 

Gönderen Konu: Özne-Yüklem Uyumsuzluğu  (Okunma sayısı 1961 defa)

0 Üye ve 1 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Kasım 18, 2014, 07:40:47 ös

   Türkçede özne ile yüklemin farklı yönlerden birbiriyle uyum/uygunluk içinde olması gerekir. Özne-yüklem uyum­suzluğuna dayanan anlatım bozukluklukları dilde çok sık yapılmaktadır. Türkçedeki özne-yüklem uyumlarının bilin­mesi gerekir. Dilimizde özne ile yüklem arasında üç farklı yönden uyum vardır.

 

A) TEKİLLİK-ÇOĞULLUK UYUMU

Öznenin tekil olması durumunda yüklem de tekil, özne çoğul olduğunda yüklem de çoğul olur. Bu genel kuraldır.

Özne                    Yüklem

Tekil                             Tekil

 

* "O, her sabah bizi burada bekler."

* "Çocuk, annesini göremediği için ağlıyordu."

 

 Çoğul                        Çoğul

* "Öğrenciler testlerini çözdüler."

* "Ayla ve Ayda, balkonda oturuyorlar."

 

** Öznenin çoğul olduğu bazı durumlarda yüklem tekil ola­bilir:

 

**Özne; cansız varlıklar, soyut kavramlar, organlar, bitkiler, hayvanlar, eylem ve zaman adları olduğunda yüklem tekil olur:


Bulutlar   yükseliyor.

Tekil           Çoğul

* "Sıfatlar çekim eklerini almaz."

* "İki gündür dizlerim ağrıyor."

* "Konu testleri, geçen hafta geldi."

* "Çalışmalar, iki yıl önce başlamış."

* "Ağaçlar, şubat başında çiçek açmıştı."

* "Bazen saniyeler bile geçmez olur."

* "Kirazlar, henüz olgunlaşmamış."

 

**Sayılarla belirtilmiş öznelerin bulunduğu cümlelerde yük­lemler, genellikle tekil olur:

* "Toplantıya üç kişi katılmadı."

* "Kapının önünde iki adam bekliyor."

 

**Yüklemin çoğul kullanıldığı da olur. Eylem daha iyi belir­tilmek istenir:

* "İki asker gün boyu nöbet tuttular."

* "İki arkadaş uzun süre tartıştılar."

 

**Öznenin insan cinsinden çoğul olduğu cümlelerde; Özneyi oluşturan bireyler, yüklemde belirtilen işi teker teker yapmışsa yüklem çoğul olur:

* "Dizgide çalışanlar işlerinin başına geçtiler."

* "Kampa gidecek öğrenciler, eşyalarını otobüse taşıdılar."

 

**Öznenin bireyleri teker teker değil de özne toplu olarak düşünülürse yüklem tekil olur. Bir kişi ile gerçekleştirilemeyecek eylemlerde özne ço­ğul, yüklem tekil olur:

* "İşçiler greve gitti."

* "Askerler bölüğün önünde toplandı."

* "Lise son sınıf öğrencileri Kapadokya'ya gitti."

 

**Öznenin bitki, hayvan cinsinden çoğul olduğu bazı cüm­lelerde kişileştirme sanatı varsa yüklem çoğul olarak kul­lanılır:

* "Erik ağaçları baharın geldiğini müjdeliyorlar.

* "Ağaçların üstündeki serçeler şarkı söylüyorlar.

 

**Özne "herkes, hepsi, hiçbiri, bazısı, bazıları, hiçbiri, kimse, pek çoğu, birazı..." gibi belgisiz zamirlerden oluşuyorsa yüklem tekil olur:

* "Yarın herkes erken gelsin."

* "Bazıları ayakta bekliyordu."

* "Pek çoğu, daha önce de Türkiye'ye gelmişti."

* "Çoğu, bugün hasta olduğu için gelmemiş."

**Öznenin III. tekil kişi olduğu cümlelerde, anlatıma saygı katmak amacıyla yüklem çoğul (III. çoğul kişi) olabilir:

* "Biraz sonra bakan bey buraya gelecekler."

                       Tekil                       Çoğul

* "Cumhurbaşkanımız bu törenlere bizzat katılacaklar."

 

Başında belgisiz sıfat olan çoğul isimlerin özne olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur:

* "Kar yüzünden uzakta oturan bazı öğrenciler o gün oku­la gelememişti."

* "Kimi yazarlar yapıtlarında kendi yaşamlarından hiç söz etmez."
Hiçbir şey bilmeyen, hiçbir şeyi sevemez.
Hiçbir şey yapamayan, hiçbir şeyden anlamaz.
Hiçbir şeyden anlamayan insan değersizdir.