1 — İlâhi aklı hikmet ve ilâhi güç arasındaki denge : Evrenin dengesi, İlahi yasaların değişmezliği, gerçek, doğruluk, adalet prensipleri ile, İlâhi yasaların bütün insanlar üzerine koyduğu yükümlülükler bu dengenin bir parçasıdır. Bütün toplum ve milletlerin yasalarının bir kısmını meydana getirirler.
2 — İlâhi adalet ve İlâhi merhamet arasındaki denge : Bunun sonucu ise sonsuz İlâhi hakkaniyettir. Buda Evrenin İlâhi ahlâk dengesini ve güzelliğini meydana getirir. Bu sayede de kusursuz bir Allahm huzurunda, kusurlu tabiatlere katlanmamız mümkün olmaktadır. Hem Allah hemde bizler için sevmek nefretten daha iyi, affetmekte intikam almak ve ceza vermekten daha makuldür.
3 — İhtiyaç ile hürriyet arasındaki denge : Bu Allahm herşeye kadir oluşunun etkileri ile insanların serbest iradesi arasındaki dengenin sonucudur. Zevk ve eğlenceye düşkünlük, düşük karakter, yüce gönüllülüğe uymayan düşünce ve sözler hata ve cürümlerdir. Evrende Allahm arzusu hilâfına hiç birşey yapılmaması icabederken, bu gibi hareketleri yapanlar, sebep ve netice yasasına göre cezalarını görürler.
Bunlar böyle olmasaydı hürriyet ile ihtiyacın, yaratıkların hür istekleriyle, Yaradanm her şeye kadir oluşunun, birarada olmasının bir kıymeti olmayacağı gibi, ne bir din, ne doğru yanlış yasası, ne mükâfat mücazat kuralı, ne insanların cezalandırılması nede yasalarda adalet mümkün olurdu.
4 — Aklı hikmet ve sevgi arasındaki denge : Aydınlıkla karanlık, iyilikle kötülük bu dengenin meydana gelişinin güvencesidir. Allah ile devamlı uyuşmazlık halinde olan, yahut aydınlık ve iyiliğe karşı olan âsi bir kötülük şeytanı yoktur. Bu dengeye iman yoluyla erişebilirsek Dünyada kötülüğün, günahın, ızdırabm, kederin varlığını anlayabiliriz. Bunlarda AUahm sonsuz iyiliği ve aklı hikmeti ile birlikte bulunurlar.
İman ise mantığın yorulup tükendiği yerde başlar. İnsan mantığının ilerisinde İlâhi mantık vardır.
Sempati ve antipati, çekme ve itme herbiri tabiatm bir kuvvetidir. Hem insanların ruhlarında, hem küreler dünyalar aleminde biri ötekinin karşılığıdır. Birinin diğerine olan etki ve karşı etkisi, ahenk ve hareketi meydana getirir. Bu ise Evrenin olduğu kadar ruhunda bir parçasıdır. Bunlar birbirinin zıddı değildir. Bir gezegeni Güneşten iten kuvvetle, onu ışık merkezine çeken kuvvet aynidir ve biri ötekinden kötü değildir. Her ikiside Allah, tarafından meydana getirilmiş ve uygulanmıştır. Sonuç olarak bu kuvvetlerin etkisi altında gezegenler eliptik yörüngeleri üzerinde matematik bir hassasiyetle ve ahenkli hareketleriyle yollarına devam ederler.
5 — Hükümetle ferd arasındaki denge : Yasalara uymakla hürriyetin, hükümete itaatle eşitliğin, en akıllı ve en iyi olanlara uymakla kardeşliğin temelleri atılır.
6 — İlâhi ve beşeri tarafların dengesi : Ve nihayet kendi içimizde bulunan ve Masonluğun devamlı olarak üyelerine öğretmeye çalıştığı, ruhsal ve Tanrısal olanlara karşı maddi ve beşeri olanlar, zekâ, mantık ve ahlâk karşısında iştahlar ve ihtirasların arasındaki dengeden, iyi düzenlenmiş bir hayatın ahenk ve güzelliği meydana gelir. Bu denge ayrıca bize öğretirki iştah ve İlişlerimizde Allahm bize verdiği kuvvetlerdir. Bu kuvvetlerde bize iyilik için verilmiş olup şeytanın habasetinin meyvaları değildir. İcabında onlardan nefret edilmeli, onları çürütmeli ve imkân olan hallerde atalet ve ölüme terk etmelidir.
Onlar bize kuvvet vermek, bizi iyi ve büyük işlere teşvik etmek, akıllıca kullanmak, ve akıl sınırları içinde kontrol ve korunmak için verilmişlerdir. Öyleyse yararlı aletler ve hizmetkârlar olmalıdırlar. Yoksa tatmin edilebilmeleri için mantık ve zekâmızın efendisi olmalarına müsaade edilmemelidir. Bu denge bize herşeyin üstünde ölümsüz kişiler olarak kendimize saygıyı, bizim gibi olup İlâhi tabiatimize ortak olan başkalarına karşı da saygı, şefkat ve yardımı öğretir.
Mimar Sinan Dergisi / Sayı 47 / Devam Edecek
