ISAAC ABRABANEL

[shemuel]

1437’de Lizbon’da doğan Isaac Abrabanel ticaretle uğraşan asilzade bir aileden geliyordu. Hem dini hem de çağdaş bir eğitim almış, 25 yaşında peygamberlik ve ilahi güç hakkında bir risale yazıp aynı zamanda sinagogta Devarim hakkında vaazlar vermiştir. Babası Yudah gibi, Portekizli V. Alfonso’nun mali danışmanlığını yapmış ve oldukça iyi bir işin amirliğini üstlenmiştir. Ancak, 1481 yılında başa geçen II.Joao tarafından komplo yaptığı iddiasıyla suçlandıktan iki yıl sonra kaçmış ve Kastilli Ferdinand ve Isabel’in hizmetine girmiştir.Nisan 1492’de İspanya’dan Yahudiler’in kovuluşunu ilan eden kararı iptal etmeye çalıştıysa da başarılı olamamış , 31 Mayıs’ta Napoli’ye gidip orada kral 1. Ferdinand’ın yanında Kastilidekine benzer bir göreve başlamıştır. Bir süre sonra 1503’te Venedik’e yerleşmiş, Venedik senatosu ile Portekiz arasındaki politik görüşmelere katılmıştır. 1509’da ölmüştür.

Bir çok eserini İtalya’da kaldığı 16 yıl içinde oluşturmuştur. Eserleri, çoğu on altıncı yüzyılda yayımlanmış çeşitli metinlerden oluşur:

1. Tora ve Neviim (Yeoşua, hakimler, Samuel, Krallar) , Ketuvim (Yeşaya, Yeremya,Ezekiel) hakkında yorumlar
2. Agada ( Pesah dua kitabı) ve Pirke Avot (ataların özdeyişleri) hakkında yorumlar
3. Daniel Kitabı yorumlarını da içeren ,Maşiah hakkında üç çalışma
4. Maimonides’in ‘Şaşkınlar Kılavuzu’ üzerine yorumlar, çeşitli sorulara cevaplar ve kompozisyonu üzerine bilimsel bir inceleme.
5. Çeşitli felsefi ve teolojik konuları inceleyen çalışmalar.Bunların arasında yer alan konulardan bazıları :

* Vahiy ve ilahi güç hakkındaki “Eskilerin Tacı”
* Evrenin yaradılışı konulu “Yeni Gökler”
* Yine yaradılışı inceleyen “Tanrı’nın İşleri”
* Yahudi inancıyla ilgili ‘İnancın Esasları’
* Maddenin Formu ile ilgili kısa bir çalışma
* İlahi adalet ve peygamberlik hakkında iki kısa yazı

Abrabanel’in yazılarında genellikle, eleştirdiği Maimonides’e atıfta bulunur. Felsefi çalışmalarının büyük bölümü Maimonides’in ‘Şaşkınlar Kılavuzu’ hakkındaki yorumlardan oluşur. Dolayısıyla Abrabanel tartışmalarında üç temel konuya değinir: Kozmosun yaradılışı, peygamberlik ve Yahudiliğin esasları. Sonuncusu, bir çok konuda fikir ayrılığı olsa da, Maimonides’in teorilerinden yoğun şekilde etkilenmiştir. Abrabanel’e göre, ex nihilo (yoktan) yaratım anlayışı, mantık yoluyla tam olarak ortaya konulamasa da, yaradılışı açıklayan geçerli tek görüştür. Gersonides’in aksine, Abrabanel, önceden varoluşun ve biçimlenmemiş madde fikrinin, madde ile form arasındaki yadsınamaz ilişki nedeniyle kabul edilemez olduğunu savunur. Yaradılışın tam olarak hangi anda gerçekleştiği sorusuyla ilgili olarak Abrabanel bunun ancak Tanrı’nın sayısız dünyalar yaratıp ardından bunları yok ettiği fikrini kabul edilmesiyle çözüleceğini iddia eder.

Peygamberlikle ilgili olarak Abrabanel Maimonides’in ‘Kılavuz’unda’ açıkladığı ilk görüşü onaylar: Tanrı, peygamberi olması için, insanların arasından kalbi saf ve temiz olanlardan istediği birini seçer. Dolayısıyla vahiy, Tanrı’nın aracısız veya bir aracı yoluyla peygambere inmesini sağladığı ilahi bir bilgidir. Peygamberin zekası böyle bir bilgiyi kabul ederse, sözleri kesin ve net olacaktır. Eğer hayalleriyle ortaya çıkacaksa, ilahi iletişi görüler ve alegorilerle ifade edilecektir. Dolayısıyla ‘bilge’ ile ‘peygamber’ arasındaki fark, her birinin değişik algılarında yatar. Peygamber, daha bol ve daha yoğun bir akın alır. Yani, ilahi yayılımın yoğunluğu, vahiysel ve önsezisel rüyaların arasındaki farkı belirler. Vahiysel görüler yoğunlukları yoluyla hayal gücünde kendilerini gösterirler.

Bu tartışmayı devam ettiren Abrabanel, peygamberin zeka ve hayal gücünün doğal zayıflıklarını düzeltebilen doğaüstü bir olgu olan vahyin, sadece yüreği sürekli Tanrı’ya yatkın kişilerde bulunabileceğini öne sürer. Abrabanel’e göre bu, ancak kendi toprakları üstünde özgürce yaşayan bir ulus içinde gerçekleşebilir. Yahudiler için bu, İsrael topraklarıdır. Bir Yahudi talihsizlikle kuşatılmış ve yabancı kralların iyi niyetine bağımlı kalmışsa , vahiy asla gerçekleşemez.

Yahudi dogması hakkında da görüşlerini anlatmıştır. Abrabanel, İnancın Esasları adlı eserinde Maimonides’in On üç Prensibi’ni tartışır. Abrabanel, ilk yirmi bir bölümde Maimonides’in Yahudiliğin on üç temel prensip görüşünü savunur. Ancak, çalışmasının son bölümlerinde, Abrabanel, Moşe’nin Kanunu’nun doğaüstü özelliğinden dolayı , hiç bir esasın bundan daha önemli olamayacağını savunur. Tora’da her şey eşit öneme sahiptir ve inanan tarafından kabul edilmelidir. Abrabanel’in görüşüne göre, Maimonides, Yahudiliğin ana prensiplerini , bilgisizlerin esas kanunları kolay anlayabilmesini sağlamak için ayırmak istemiştir. Bu bağlamda, On üç Prensibin aslında felsefi olarak yatkın olmayan kişiler için hazırlanmış Mişne Tora’nın bir parçası olduğuna dikkat çeker.

Abrabanel’in çalışmalarının önemli bir bölümü de politika ve tarih hakkındadır. Maimonides’e göre, Moşe, Aktif Zeka’ya en yakın olan kişidir ve dolayısıyla bir peygamber-filozof olarak ilahi bir kanunu ileri sürebilir. Diğer yandan Abrabanel, peygamberliğin doğaüstü karakterini göz ününde bulundurur ve ilahi kanunun doğrudan doğruya doğal olaylar ve insanlık tarihiyle ilişkili olduğunu öne sürer. Bu görüşe göre, insani boyutla doğanın kesişim noktası , Tanrı’nın açığa çıktığı ve müdahalede bulunduğu biblik ( Kutsal Kitap’a ait) tarihtir. Bu çerçevede, Maşiah, Maimonides’in anladığı şekilde, yani sürgündekileri Vaad edilmiş Topraklar’a götürecek güçlü bir kral olarak anlaşılmamalıdır. Maşiah, Tanrı’dan ilham alan ve dünyanın sonunun geldiğine işaret eden karmaşa içinde mucizevi şekilde davranabilen bir kişi olacaktır.

Bu konuyla ilgili olarak, Abrabanel doğal tarih olarak bilinen sürecin aslında yapay olduğunu savunur. Örneğin Yahudi ulusunun çöldeki yaşamı , Adam’ın (Cennet Bahçesi’nden) Düşüünden önceki hayatı gibidir. Adam’ın itaatsizliği doğal dengesini bozmuştur. Bunu takip eden medeni yaşa ise Tanrı’ya karşı isyandır. Gerçek doğal yaşama ancak kırsal kesimde özgür ve eşit olarak yaşayan insanlar sahiptir. Benzer şekilde, farklı dillerin ve ulusların ortaya çıkışı da insanın başkaldırmasının bir sonucudur. Abrabanel , bu sahte yaşamın içinde en iyi yönetim şeklini araştırır. Abrabanel, insanın doğal durumu olarak düşündüğü ortamı ancak Maşiah’ın yeniden sağlayacağına inandığı için, araştırdığı aslında “en az kötü” yönetim biçimidir.

Bu tip teorik araştırmalara rağmen Abrabanel bir devlet adamı yaşamı sürmüş ve döneminin politik gerçekleriyle de ilgilenmiştir. Devarim 17:14 ve 1.Samuel 8:6 hakkında yaptığı bir analizde, monarşiyi destekleyen felsefi argümanları eleştirir. Hiyerarşi esasını bertaraf ederek , kralın halkına hizmet etmesi gerektiğini savunur. Vücut için kalp neyse , monark da toplumu için odur. Toplumun doğru işlemesi için monarkın şart olduğunu savunanlara karşı , ulusun farklı yönetim şekilleri altında oluşabileceğini ileri sürer. Birlik, tek bir kişinin sorumsuz istekleri yerine , birçok kişinin rızası ile sağlanabilir. Bu bağlamda süreklilik, karar ve davranışlarının hesabını vereceğinin bilincinde olan yöneticilerin oluşturduğu hükümetlerce sağlanabilir. Mutlak güçle ilgili olarak, Abrabanel bunun zorunluluk olmadığında ısrar eder. Ayrıca toplu karar verme , Tora’da desteklenir. Varolan devletleri inceleyerek , Venedik , Floransa ve Genova’daki gibi seçilmiş hakimlerden oluşan hükümetlerin monarşik yönetimden daha üstün olduğunu öne sürer.

İsrael’le ilgili olarak Abrabanel , Yahudi ulusunun gerçek rehberinin Tanrı olması gerektiği belirtir. Krala ihtiyaç yoktur ve deneyimler monarşinin felaketlere yol açan bir kurum olduğunu göstermiştir. Ancak hakimler, Tanrı’nın sadık hizmetkarlarıdır. Dolayısıyla en iyi yönetim şekli, kararlarında Tanrı isteğini göz önüne alan seçilmiş bir hakim gurubunın yönetimidir. Maşiah, bir kral değil, bir peygamber ve hakim olacaktır. Bu çerçevede, Abrabanel felsefi ve teolojik fikirleriyle Ortaçağ düşünürlerine benzese de Rönesans’ın getirdiği politik fikirleri önceden tahmin edip benimsemiştir.


Abrabanel’in Temel Eserleri

Isaac Abrabanel, İnancın Esasları ( Principles of Faith), Londra ve Toronto, 1982