Yeni Anayasa'yı Tartışırken VENEZÜELLA ANAYASA REFORMU REFERANDUMU

[Genius Loci]

Reformun amacı: Halk katılımı, zenginliğin yeniden dağıtımı ve ademi merkeziyet

Başkan Chavez 15 Ağustos 2007’de 1999 Anayasası’nda bazı iyileştirmeler yapılmasını önerdi. 350 maddeden yalnız küçük bir bölümünü değiştirecek olan reformun amacı ülke kaynaklarını hızla yoksulların yararına tekrar dağıtmak ve yurttaşların demokratik sürece dolaysız katılımını sağlamak. Aynı zamanda, amaç Venezüella’da barış ve demokrasi içinde “21’inci Yüzyılın Sosyalizmi” diye bilinen yeni bir kalkınma modeli geliştirmek. Bu model katılımcı demokrasi, karma ekonomi, ülkenin sosyal gereksinimlerini karşılama ve çok kutuplu bir dünya içeriyor.

Tarih

Venezüella halkı 1999 yılında ülkenin yeni anayasasını yazmak için bir kurucu meclis kurulmasını büyük bir çoğunlukla onayladı. Geçmişle ipleri koparmak ve adil, tam temsilci bir demokratik sistem yaratmak için vatandaşlar, toplumsal kuruluşlar ve sivil dernekler önerileriyle çalışmalara katıldı. Venezüellalıların verdiği 624 öneriden %50’si sonuç olarak yeni anayasanın 350 maddesi arasında yer aldı.

Yeni yazılan anayasa bütün Venezüellalıların haklarını genişletti, geleneksel olarak dışlanmış yerli halkların genel ve özel haklarını resmen tanıdı ve katılımcı demokrasi ve sosyal adalet getirmekte devletin sorumluklarının önemini vurguladı. Yapılan halk oylamasında Venezüella halkının %71’i anayasayı onayladı.

Venezüella’da 1999 anayasa kitapçıkları her yerde satılıyor ve yaygın bir şekilde okunuyor. Bir gazetecinin yazdığına göre, “Plastik kaplı bir kitapçığı 60 cent’e (80 kuruş), deri kaplısını 3 dolara (3 lira 60 kuruş), lüks baskısını 5 dolara (6 lira) satın alabilirsiniz. Anayasa kitabınız olmasa da olur çünkü Caracas’ta metroda giderken yanınızda duran adamın cebinde kesinlikle bir tane vardır. Ya da bir şehir parkın her zaman devam eden bir tartışma dinleyebilirsiniz. ‘Bu maddeye bakın’, diye birisi seslenecek ve yarım düzine kişi anayasanın 35,000 kelimesi ve 350 maddesini karıştırarak uygun pasajı arayacak. Bir başkası, ‘Evet’ diye yanıtlayacak, ‘Ama, buradaki daha uygun.’”

Demokratik Süreç

Anayasanın 342’nci maddesine göre Ulusal Meclis, cumhurbaşkanı veya kayıtlı seçmenlerin %15’i (aşağı yukarı 2.5 milyon seçmen) anayasa reformu önerebilir. Öneri Ulusal Meclis’te üç turda tartışılacak (birinci tur 21 Ağustos’ta başladı) ve üçte iki çoğunlukla kabul edildikten sonra ulusal bir referandum ile halka sunulacak.

Ulusal meclis 25 Ekim’de reform önerisinin üçüncü tur tartışmasını tamamladı. Tartışmaların yanı sıra, Ulusal Meclis üyeleri Venezüella’yı baştan aşağı dolaşarak cemaat grupları, sivil örgütler, karşı eylemciler ve sıradan vatandaşlarla anayasaya dair önerilerini görüştü. 16 Ağustos’tan 7 Ekim’e kadar 9,020 kadar halk toplantısı (47 gün süreyle günde 192) yapıldı. Venezüella halkına anayasa hakkında bilgi verildi ve onların girdileri alındı. Aynı şekilde Ulusal Meclis’e çekilen özel bir hatla 80,000’den fazla telefon araması yapıldı (47 gün süreyle günde 1,700’den fazla) vatandaşlar anayasa önerilerini eleştirebildi ve kendi önerilerini iletebildi. Bundan başka Ulusal Meclis, ilgili vatandaşlara reform önerilerinin 10 milyon suretini dağıttı. Bu çalışmalar sonucu Venezüellalıların %77.8’i önerileri okuduklarını ve bilgilendirildiklerini söyledi.

Halkla ulusal dayanışma sonucu 25 reform önerisi ve 11 ufak değişiklik ilavesi ile toplam 69 reform önerisi hazırlandı. Önerilen değişiklikler 2 Kasım’da Ulusal Seçim Kuruluna gönderilecek ve Aralık 2007 başında Venezüellalıların reformu kabul veya reddetmesi için referandum yapılacak.

Başkanlık Süresi Kısıtlaması

1999 Anayasası cumhurbaşkanlığı süresinin altı yıl olduğunu ve cumhurbaşkanının bir devre için tekrar seçilmesini kabul ediyor. Yeni yasa önerisi cumhurbaşkanlığı süresini 7 yıla çıkarıyor ve yerleşik cumhurbaşkanının art arda gelen devrede seçilmesine izin veriyor.

Bu reform cumhurbaşkanlığı seçiminde seçmenlerin istek ve tercihlerine uyulmasını amaçlıyor. 1956’da başkan (ABD) Dwight Eisenhover’in ABD’de cumhurbaşkanı süre kısıtlamasına değinerek dediği gibi, “ABD, kaç dönem başkanlık yaptığına bakmadan istediği kişiyi cumhurbaşkanı seçebilmelidir”. Daha yakınlarda, 2005 yılında temsilci Steny Hoyer (Maryland’dan demokrat) ve Temsilci James Sensennbrenner (Wisconsin’den cumhuriyetçi) süre kısıtlamasını kaldırmak için meclise bir yasa tasarısı getirdi. Bu tasarı hakkında şu anda mecliste çoğunluk başkanlığını yapan Hoyer, “Bu maddeyi (süre kısıtlaması) yürürlükten kaldırmak için geçerli politik nedenler var... 22’nci maddenin getirdiği değişiklikle Başkan George Bush’un görevi, halk başkanlığa devam etmesini istese bile, sona eriyor. Bu sonuç demokratik değil.”

Anayasada yapılmak istenen bu reform demokratik değil diye eleştiriliyor ama unutmayalım ki anayasada başkanın yasal olarak seçilmesini ve halka karşı sorumlu olmasını garantileyen başka mekanizmalar değişmiyor. Başkan hala tekrar seçime girecek ve geri çağırma referandumu (seçmenlerin seçilmiş görevlilerin süresi dolmadan görevden almalarına izin veren madde) hala yerinde duruyor. Ağustos 2004’te muhalefet bu maddeyi kullanmaya çalıştı ama Venezüellalıların %60’ı Başkan Chavez’in göreve devam etmesini istedi.

Ekonomik Reformlar

Venezüella’da son üç yıldır ekonomik büyüme, çeşitlendirme ve istikrar var. Daha önemlisi, ekonomik canlılık, yeni iş ve girişimcilik Venezüellalıra üretim olanakları yaratmayı kolaylaştırılıyor. 112., 113. ve 115. maddelerinde reform önerileri atılan adımları genişletecek ve sosyal refaha ve girişime dayanan bir ekonomik modeli resmileştirecek.

112. madde şu anda, bütün Venezüellalılara ekonomik faaliyet özgürlüğü garantilerken, hükümete “varlık yaratan ve bunu adil bir şekilde dağıtan” ve ülkenin ekonomik gelişmesine katkısı olacak özel girişimcilerin gelişmesine yardımcı olmak sorumluluğu yüklüyor. Yeni reform önerisi hükümete “insan, dayanışma ve genel çıkarlara ağırlık veren değerlere” dayanan “çeşitlendirilmiş ve bağımsız” bir ekonomik sistem kurma yükümlülüğü getiriyor. Reform ekonomik faaliyet alanını yalnız özel girişimcilere değil ama halka dönük, kooperatif ve yerel topluluklara dayanan faaliyetleri de kapsayacak şekilde genişletiyor.

113. madde şu anda ekonomik tekellere izin verilmeyeceğini söylüyor. Yapılan değişiklik ekonomik tekelleri ve ekonomik güç ve kaynakların herhangi bir şekilde tekelleşmesini resmen yasaklıyor. Bundan başka, reform hükümetin halk yanlısı, kooperatif veya yerel mahalle işletmeleri gibi ekonomik faaliyetleri (son zamanlarda kooperatif sayısı 800’den en aşağı 180,000’e yükseldi) korumasını emrediyor ve hükümete ülkenin doğal kaynaklarını kamusal fayda için kullanma olanağını veriyor. Özel işletmeler doğal kaynakları ancak kamu işletmeleriyle birleşerek işletebilecekler.

Madde 115 şu anda özel mülkiyet hakkı tanıyor ama hükümetin geçerli bir nedenle -kamu yararı- ve bedelini ödeyerek el koyabileceğini belirtiyor. Reform önerisi mülkiyet hakkını değiştirmiyor ama mülkiyete yeni tanımlar getiriyor:

• kamu: iyelik ve yönetim devlete ait
• sosyal: iyelik Venezüella halkına ait ve yönetim devletin, yerel topluluklar ve diğer kurumların elinde
• kolektif: Yönetim ve iyelik kendi belirli işlerinde kullanmak üzere kişilerden oluşan grupların elinde
• karma: Birleşik iyelik ve yönetim

Özel mülkiyet hakkının devam ettiğini ve diğer ülkelerde olan haklarla aynı olduğunu özellikle belirtmek önemli. Anayasada belirtildiği ve ABD ve Batı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi hükümet özel mülke ancak kamu yararının gerektirdiği durumlarda ve tam bedelini ödeyerek el koyabiliyor. Örneğin, geçmiş toprak reformlarında 8.8 milyon kullanılmayan hektar yoksul ailelere dağıtıldı ve özel mülk olanların bedeli ödendi. Aynı şekilde, hükümet elektrik ve telekomünikasyon sektörlerini kamulaştırdığı zaman, iki endüstrinin de piyasa bedelini ödedi.

Venezüella Merkez Bankası Reformu

Venezüella’nın istikrarı ve büyümesi uzun vadede, para politikası ve faiz oranlarını düzenlemekle yükümlü Merkez Bankası’nın politikasına bağımlı. Ama onlarca yıldan beri Merkez Bankası ekonomik ve sosyal büyümeyi kısıtlayan bir politika yürüttü. Reform önerisi bu durumu düzeltmeyi amaçlıyor.

318. madde Merkez Bankası’nın sorumluluklarını, yetkilerini ve yapısını düzenliyor. Öneri Merkez Bankası ve Devlet Yürütme Kurumunun (Cumhurbaşkanlığı), Maliye Bakanlığı ve Planlama ve Kalkınma Bakanlığı aracılığı ile ülkenin ekonomik büyüme ve kalkınması için gerekli programları hazırlamakta daha yakın işbirliği yapmasını zorunlu kılıyor. Aynı zamanda öneri Merkez Bankası’nın özerkliğine kısıtlamalar getiriyor ve “verimli yatırım, kalkınma ve altyapı, sosyal programların finansmanı ve entegre, içten ve insani gelişme”yi ilerletmek için ülkenin yedek akçesinin ortak kontrolünü Merkez Bankası ve cumhurbaşkanlığa veriyor. Reform ilk olarak 2005 yılında onaylanan ve ülkenin olağanüstü yedek akçesini (başlangıçta 6 milyar) FONDEN (Ulusal Kalkınma Fonu) aracılığı ile sosyal programlar ve altyapıya başarıyla aktaran reformun daha genişletilmiş şekli.

Merkez Bankaları geleneksel olarak hizmet ettikleri hükümetlerden ayrı tutulmuşlarsa da, bu reform Venezüella’nın ekonomik büyümesi ve kalınması için hayati önem taşıyor. Nobel ödüllü Joseph Stiglitz’in dediği gibi, gelişmekte olan ülkelerde para politikası ve kalkınma programları düzenlenirken yapılan değiş tokuşlar “teknokratlara -özellikle bu teknokratlar sadece bir sınıfın çıkarlarını ötekilerden üstün tutuyorlarsa- bırakılamaz.” Geçmişte bölgenin Merkez Bankaları yüksek faiz oranları ve değerinden fazla para politikaları uygulayarak borç almayı ve yatırımları kısıtladılar (böylece ekonomik büyümeyi de) ve suni olarak ithalatı ucuzlattılar ve ihracatı pahalılaştırdılar. Bu reform Yürütme Kurumu ve Merkez Bankası arasında işbirliğini iyileştirerek enflasyonu kontrol altına alırken, ülkede ekonomik büyümenin devamını, yeni iş alanlarının açılmasını, sosyal kalkınmayı garantileyen politikaların uygulanmasını amaçlıyor.

Politik-Bölgesel Reformlar

Bütün başka ülkeler gibi Venezüella’nın politik ve bölgesel sınırları birkaç ulama bölünmüş durumda; ulus, eyalet, belediyeler ve federal bölge. Önerilen reformlardan bir kısmı bu politik ve bölgesel sınırları genişletecek ve tanıma açıklık getirecek. Bu reformlar politik gücün merkezileştirilmesini önleyecek, yerel toplulukların demokratik sürece katılımını kolaylaştıracak ve ulusal kaynakların yerel sorunların tanımı ve çözümü için kullanılmasını sağlayacak. Aynı zamanda konumu ve altyapı eksikliği nedeniyle gelişememiş alanların ulusal ve bölgesel kalkınma planlarına dahil edilmesini garanti altına alacak.

16. madde şu anda ülkenin eyalet, belediyeler, federal bölge, federal mıntıka ve federal bağımlı bölgeler dahil politik ve bölgesel sınırlarını tanımlıyor. Getirilen öneriye göre sınırlar değişmeyecek ama kıyı bölgeler, yalıtık bölge ve şehirler eklenecek. Şehirlerdeki “komünler” resmen tanınacak ve bu şekilde kişilerin ve yerel örgütlerin belediye işlerine aktif olarak katılması mümkün olacak. Reform aynı zamanda gelişmemiş, yoksulluk nedeniyle altyapısı yapılmamış bazı bölgelerin federal alan olarak tanınmasını ve kalkınma için gerekli kaynakların dolaysız, kolay sağlanmasını olanaklı kılacak.

184. madde şu anda belediyelerin yardım isteyen yerel mahalle kuruluşlarına kaynak sağlamasını zorunlu kılan bir yasanın çıkartılmasını öngörüyor. Reform önerisi ise barınma, spor, kültür, çevre, politik katılım, sosyal ekonomi, içten kalkınma, iş alanlarının çoğaltılması ve diğer belediye hizmetleri için kaynak yaratan ulusal bir yasanın tartışılması ve onaylanmasını zorunlu kılıyor. Ulusal yasa aynı zamanda yerel meclislerin onayladığı projeler için de fon yaratacak.

Askeri Reformlar

Askeri kuvvetlerle ilgili üç reform maddesi Venezüella’nın bölgesel saygınlığını korumaya, askeri kuvvetleri bir komuta altında birleştirmeye ve esrar kaçakçılığı ve diğer yasadışı faaliyetlerle mücadele etmeye yönelik.

11. maddenin reform önerisi Venezüella’nın 450,000 kilometrekarelik karasularında egemenliğini tanımlayacak ve ulusal güvenlik ve stratejik etkinlikler (esrar kaçakçılığı ve uluslararası suçlar) ve sahil/uzak bölgelerin korunması için başkana “Özel Askeri Bölgeler” ilan etme yetkisini verecek. 329. madde reform önerisi silahlı kuvvetleri ordu, deniz kuvveti, hava kuvveti, bölgesel koruma ve halk milis kuvveti (eskiden ulusal yedek kuvvet) olarak tanımlıyor. Ulusal yedekler eskiden ulusal askeri yasalarla yönetilirken, yeni Halk Milisleri öteki silahlı kuvvetlerle beraber anayasaya bağlı olacak. Silahlı Kuvvetlerin adı bundan böyle Bolivar Silahlı Kuvvetleri (Venezüella’nın bağımsızlık kahramanı Simon Bolivar) olacak.

Olağanüstü Hallerde Hakların Kısıtlanması

Tartışmaların ikinci turunda Ulusal Meclis 337. maddede değişiklik yapılmasını istedi. “Olağanüstü Durumlar” (State of Exception) veya ulusal afet sırasında bazı politik haklar geçici olarak askıya alınabilecek. 1961 anayasasında da (240-241 maddeler) olağanüstü durumlarda benzer sivil ve politik kısıtlamalar vardı.

Bu reform önerisi şiddetle eleştirildi ama birçok demokratik ülkede hükümetlerin aynı yetkileri var. Fransız Devrimi’nden beri hükümetler korkunç afetler veya güvenliği tehdit eden aşırı ve acil ulusal tehlike durumlarda düzeni sağlamak için başkanlığa fazla ve geçici yetkiler verilebilir. Şu anda Avustralya, Kanada, Fransa, İrlanda, İspanya ve İngiltere dahil birçok Batı Demokrasisi’nde olağanüstü hal veya sıkıyönetim ilanını düzenleyen yasalar var. ABD’de de 1976 Ulusal Olağanüstü Hal yasası ulusal afet ve durum zamanında cumhurbaşkanına iki yıl süreyle olağanüstü hal ilan etme ve bazı hakları kısıtlama (habeas corpus-ihzar emri dahil) yetkisi veriyor. 1976-2001 arasında 32 kere olağanüstü hal ilan edildi.

Bunda başka uluslararası yasalar hükümetlerin son çare olarak bazı hakları kısıtlanma yetkisini kabul ediyor. Venezüella’nın 10 Ağustos 1978’de onayladığı 1978 Uluslararası Politik ve Sivil Haklar Anlaşmasının 4’üncü maddesi “Bu anlaşmayı imzalayan devletler Ulus’un yaşamını tehdit eden ve resmen tanınan olağanüstü durumlarda, anlaşma yükümlüklerini azaltan önlemler alabilirler” diyor.

Reform 337 önerisi ulusal acil durumlarında bazı haklara kısıtlama getiriyorsa da, yaşama ve kişisel saygınlık hakkı, savunma hakkı, adil yargı hakkı, işkence görmeme, kaybedilmeme veya dışarıyla görüştürülme hakkı gibi bazı haklar yürürlükten kalkmıyor. Bu Venezüella’nın uluslararası yükümlülüklerini yerine getirmesini (fazlasıyla) sağlıyor.

Diğer Reformlar

Venezüella Kurucu Meclisi 1999 Anayasası’nı yazdığı zaman, maddelerin büyük bir bölümü yeni haklar ve bu hakların o zamana kadar geleneksel olarak dışlanmış kesimlere de yaygınlaştırılması üzerineydi. Toplam olarak 350 maddenin 111’i politik, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar hakkında. Reform önerileri bu hakları daha koruyor ve kuvvetlendiriyor:

• Cinsel eğilim ve sağlık nedeniyle ayrımcılık 21. maddede yasaklananlar arasına ilave ediliyor

• Madde 64 reform önerisi seçme yaşını 16’ya indiriyor (Avusturya, Nikaragua, Brezilya gibi)

• Madde 82 reform önerisi bütün Venezüellalıların yeterli barınma hakkını yasallaştırıyor ve cezai yaptırım olarak barınağa el koymayı yasaklıyor

• Madde 87 reform önerisi kişisel ve enformel sektörde çalışan bütün Venezüellalıları kapsayan bir sosyal sigorta fonu kurulmasını öneriyor

• Madde 90 reform önerisi haftalık çalışma süresini 44 saatten 36’ya indiriyor

• Madde 98 reform önerisi kültürel malzemenin yaratılması ve iletişimini koruyor

• Madde 100 reform önerisi Afrika kökenli Venezüellalıların geleneklerini ve kültürünü koruyor

• Madde 103 reformu bütün Venezüellalıların eğitim hakkının ne olduğunu açıklıyor ve üniversite dahil bütün kamu eğitiminin parasız olmasını emrediyor

• Madde 158 reform önerisi hükümeti bütün halkın ülkenin demokratik sistemine katkıda bulunabilmesi için gerekli şartları yaratmakla yükümlü kılıyor

• Madde 272 reform önerisi Venezüella cezaevi sistemini bütün hükümlüleri topluma yeniden kazandırmak ve onların insan haklarına saygılı olmakla sorumlu yapıyor

Sonuç

Aynı 1999 anayasasında olduğu gibi, bu anayasa reform önerileri de Venezüella halkının yaygın katılımı, girdisi ve tartışmalar sonucu hazırlandı. Bundan başka, Aralık ayı başında yapılacak ulusal bir referandumda Venezüellalıların reform önerilerini onaylama veya reddetme fırsatı olacak. Bu reformlar Venezüella’nın dürüst, barışçı ve demokratik olan bir politik, ekonomik ve sosyal sistem yaratmasını sağlayacak.

(Venezuelanalysis.com'dan çevrilmiştir)