OPERATİF MASONLUK - 1

[ADAM]

Çağdaş Masonluktaki özet tanımlaması uyarınca Operatif Masonluk, 18. yüzyıl öncesinin geleneksel inşaatçılık mesleği ve sanatıdır.

17. yüzyıl ve öncesinde Masonluk ile ilgili olarak ne “operatif” ne de “spekülatif” terimleri vardır. Meslek ve sanatın uygulayıcılarının “özgür mason” anlamına gelen unvanlar taşıdıkları görülür. Bu dönemde, fikir çalışmaları yapmak ya da bir onur kazanmak için mason localarına katılmış olan kişilere ise “kabul edilmiş mason” anlamına gelen sıfatlar verilmiş olduğu görülür.

Masonik nitelikli birçok yazıda, “operatif sanat” ve “spekülatif bilim” terimlerinin ilgili dildeki karşılıklarının kullanılmış olduğu da dikkati çeker. Buna göre, özgür masonların uğraşıları operatif sanattır; bu uğraşılarının sonucunda ortaya bir nesnel yapıt çıkar. Kabul edilmiş masonlar ise spekülatif bilimle ilgilenmişlerdir; bu çalışmanın içeriği ise felsefe ile bağlantılıdır.

Operatif masonlar, unvanlarının başındaki “özgür” anlamına gelen sıfatı, ancak beş yüz yıl kadar kullanmıştır. 14. yüzyıl öncesinde rastlanmayan bu sıfata, 18. yüzyıl ortalarında spekülatif masonlar sahip çıkmıştır. Bu sahiplenişin nedeni, Operatif Masonluk olarak tanıtlanan mesleğin artık ortadan kalkmış olmasıdır. Öte yandan, mesleği ve işi taş kesmek ya da duvar işlemek olan kişinin adı ise “özgür” sıfatı kullanılmaksızın “mason” olagelmiştir.

“Masonluk İle ilgili Eski Belgeler” başlığını taşıyan ve 9 bölüme ayırmış olduğum önceki çalışmamda, Operatif Masonlukta 15. yüzyıldan 18. yüzyıl başlarına kadar kaleme alınmış olup günümüze dek bulunabilmiş el yazması belgelerini özetleyerek vermiştim. Kuşkusuz Operatif Masonluğun bütününü o belgeleri gözden geçirerek anlamak olanaksızdır. Üstelik bu meslek ya da sanatın bir de 15. yüzyıldan önceki tarihçesi vardır. Bunun için, masonik nitelikli yazılardaki anlatımlar da yetersiz kalabilmekte, daha başka kaynaklara da bakmak gerekmektedir.

İşte bir merak ile bu bağlamda yapmış olduğum incelemeleri, kimi forum üyelerinin ve izleyicilerinin ilgileneceği görüşüyle, özetleyerek sunacağım. Özetleyerek, çünkü bu tarihçeyi tüm ayrıntılarıyla anlatmaya girişecek olsam, başlı başına bir kitap yazmam gerekir.

Özet bile çok uzun tutacak. Onun için bu çalışmayı da bölümlere ayıracağım.


“Mason” Sözcüğünün Kökeni


Hemen tüm Orta Çağ boyunca masonlara, yapmakta oldukları işin özelliğine göre “taş yontucu”, “duvarcı”, “yapıcı” gibi anlamlara gelen nitelikler verilmiştir. Bu niteliklerin verilmesinde Lâtince temel dil olarak benimsenmiştir.

Ortaç Çağın ilk dönemlerinde şu niteliklerin kullanılmış olduğu görülür :

Perrerius: Taş ocağında çalışan kişi

Latomus: Taşları yontarak şekillendiren kişi

Caementarius: Sütun ve duvar yapan kişi

Magister Perrerium: Taşçı ustası

Magister Lapidum: Taş işleme, süsleme ve örme ustası

Magister Caementariorum: Binanın tümünün yapım ustası

Aynı dönemde, büyük bir inşaatın tümünün sorumlusu ve tüm ustaları yönetmeye yetkili bir kişi vardı. Bu kişiye Magister Operarum, Magister Operis ya da Magister Operaris yani “işin üstadı” denirdi.

İşte burada, “operatif” sıfatının Lâtince kökeninin kullanıldığı özellikle dikkate değer.

Aslında “mason” sözcüğü de Lâtince bir kökenden gelmedir. Gene Orta Çağın ilk dönemlerinde, duvarcılık yapmakta olan bir kişiye Macio, yaptığı işe ise Maceria denildiği görülür.

Zamanla Macio, Perrerius, Latomus ve Caementarius'un tümünü kapsar olmuştur. Sonradan “Maczo”ya dönüşmüştür. Bu dönüşme, o çağda kullanılan dilin yazılır olmaktan çok konuşulur olmasından ileri gelmiştir.

Orta Çağın günümüze daha yakın dönemlerinde “Maczo”dan Massonus ve Massonerius üretilmiştir. “Maceria”nın yerini ise Massoneria almıştır.

14. Yüzyıl sonlarında bazı dillerde Massonetus bazılarında ise Maconetus şeklinin kullanıldığı görülür. Günümüzdeki “mason” sözcüğünün Batı dillerindeki karşılıklarının kökeni budur.


Bu ilk bölümü sadece bu sözcükleri vererek bitirmek istiyorum. Benim bulabildiklerim bunlar. Eğer başkalarını da bilen varsa eklemesini rica ediyorum.