OPERATİF MASONLUK - 9

[ADAM]

Kumpanya (Şirket)


Operatif Masonlukta kumpanya (İngilizcesi: Company), İngiltere localarına özgü bir kuruluş adıdır. 1472’de Londra’daki tüm masonlar bir ticari şirket niteliğinde örgütlenirken önce “Masonlar İşteşliği” (Fellowship of Masons) adını kullanmıştı.

1530’da Özgür Masonlar Kumpanyası (Company of Free-masons) adını aldılar.

17. yüzyıl başlarında, kumpanyaya bağlı olarak birkaç ayrı loca çalışmaya başladı. 1653 yılında ise, kumpanyanın çalışmaları ile bağımsız locaların çalışmaları arasındaki farklılık ve çelişkiler nedeniyle kumpanyanın adındaki “özgür” (free) sıfatı kaldırıldı.

17. yüzyıl sonlarına kadar kabul edilmiş masonlar da kumpanyanın ortak üyelerindendi. 1682 yılından sonra ise, kabul edilmiş masonların localarıyla ilişkilerini sürdürdüğü ama kumpanyadan ayrılmaya başladıkları görüldü.

Bazı masonik literatürde, kabul edilmiş masonların kumpanyadan ayrılışında Elias Ashmole’ün başı çektiği ve diğerlerini de etkilediği belirtilmiştir. Ancak bir gerekçe belirtilmez. Belki Operatif Masonluktan bağımsız Spekülatif Masonluk eylemine hazırlık nedeniyle olduğu düşünülebilir ama doğrusu bu da pek spakületif bir yorum olur.

Londra’daki Masonlar Kumpanyası, mesleğin gildinin olumlu bir etkinlik gösterememesi ya da güç ve etkinliğini yitirmesi nedeniyle doğmuş ve gelişmişti. 17. yüzyıl sonlarına doğru ise, Londra’daki mason localarını hayli etkileyen politik ve ekonomik krizler kumpanyanın da zayıflamasına neden oldu. Kumpanya beklenen ortak yararı sağlayamadığı için localar birer ikişer çekilerek kendi başlarının çaresine bakma yolunu tuttu.

Böylelikle 1700 yılında kumpanya ortadan kalktı; hâlâ adı vardı ama kendi yoktu.


Kompanyonaj


Operatif mason localarının 16. yüzyıldan başlayarak karşılaştığı ekonomik güçlükler, mesleğin yönetici üstatlarının bazı sıkı önlemler almalarını gerektirmişti.

Bu önlemler, gündelikle çalışmakta olan kalfa ve çırakların bireysel çıkarlarına aykırıydı. Çünkü mesleğe giderek daha az sayıda yeni çırak alınıyor, çırakların ücretlerinin artırılması ve kalfalığa yükseltilmeleri geciktiriliyor, kalfaların kıdem hakları da zamanında verilmiyordu.

Bu durum karşısında, Fransa’dan başlayarak özellikle Batı Avrupa ülkelerinde kalfa ve çıraklar, üstatlarının “bencil” olarak nitelendirdikleri tutumlarına bir ortak dayanışma içinde karşı çıkarak haklarını topluca savunmak üzere kendi aralarında işçi birlikleri kurdu. “Compagnonnage” olarak anılan bu birlikler, korporasyonların ve Métier adıyla anılan kuruluşların karşısında, âdeta bir “sendika” niteliği taşıyordu.

Dolayısıyla, isim benzerliğine bakılarak İngiltere’deki kumpanya ile Kıta Avrupası’ndaki kompanyonajı birbirine karıştırmamak gerekir.

Genel tanımlaması bakımından kompanyonaj, yalnızca Masonluğa özgü bir kuruluş olarak da kalmamıştır. Aynı dönemde, başka meslek ve sanat dallarında da ekonomik krizlerle karşılaşılmış, piyasanın durgunluğu ya da işlerin azalması nedeniyle alınan önlemler gündelikle çalışanların geçim olanaklarını zorlamış, böylelikle gene kompanyonaj adı altında başka meslek ve sanatlarda da işçi birlikleri kurulmuştur.

Masonluktaki kompanyonajların en ilginç yönü, bir derece sistemleri olması ve bu derecelerin her birinin de inisyasyon yöntemleri bulunmasıydı. Kompanyonaj üyesi olan masonların, birbirlerini tanımak için kullandıkları işaret ve sözcükler de vardı.

Kompanyonajların çekmiş olduğu en büyük zorluk, meslek örgütlerinin yani loca ve benzerlerinin devlet tarafından tanınarak onaylanmış ve hatta desteklenmiş olmasına karşılık, kendilerinin böyle bir koruma ve destekten yoksun olmalarıydı. Varlıklarını sürdürebildikleri zaman dilimi boyunca bu örgütlere hiç de iyi gözle bakılmadı. Yer yer çalışmaları engellendi hatta ortadan kaldırılmaları için birtakım girişimlerde bulunulduğu bile görüldü.

Kompanyonajlarla ilgili bir başka ilginç nokta, hangi meslek ya da sanatta olursa olsun, hepsinin bir ortak esas amblemi bulunmasıydı: Pergel ve Gönye.

Öte yandan bu kuruluşlarda Süleyman Tapınağının de çok önemli bir simge olarak benimsendiği, kompanyonaj üyesi olan masonların Süleyman Tapınağının yapımcılarını kendilerinin ‘tinsel ataları” olarak kabullendikleri, derecelerinin ritüellerini de bu benimseyişleri üzerine kurmuş bulunmaları özellikle dikkati çeker.



Burada pek ilginç bir olgu görüyoruz değil mi?... Fransa başka olmak üzere Kıta Avrupası ülkelerinde artık sonraki Spekülatif Masonluk ile bağlantılı sayılabilecek birtakım öğeler var. Ancak Spekülatif Masonluk orada değil, bu gibi öğeleri içermeyen İngiltere’de örgütleniyor.

Bir diğer ilginç nokta da şu ki, artık sonradan Operatif Masonluk denmiş olan bu geleneksel meslek ve zanaatın sonu gelmek üzere.