Masonluğa benzer kuruluşlar en çok 18. yüzyılda, daha Masonluk kendini yerli yerine oturtmamışken ortaya çıkmıştı. Ancak o dönemin bu kuruluşlarından çoğu pek kısa ömürlü olabilmişti. Günümüzde varlığını sürdüren ya da daha yakın tarihte kurulmuş olan örgütlere geçmeden önce özetle onlardan söz edeceğim.
GÜL TARİKATI
Die Rosen-Order
Almanya’da kurulmuş olan Gül Tarikatı, Franz Mattheus Grossinger adlı bir masonun, kendi görüşlerine yatkın bir mason riti oluşturma isteminden doğmuştu.
Grossinger’in tasarımı yeterince yandaş toplayamayınca, oluşturmak istediği rit de gerçekleşemedi. Ancak, iki dereceli bir çalışma sistemi olan Gül Tarikatı ortaya çıktı. Bu tarikat ise 10 yıl kadar sonra, 1788’de Grossinger’in ölümüyle birlikte varlığını yitirdi.
CORK ŞÖVALYELERİ
Knights of Cork
18. yüzyılın ilk yansında, özellikle 1738’de Roma Katolik Kilisesi’nce Masonluğun aforoz edilişinden sonra, Katolik mezhebinin yaygın ve etkin olduğu ülkelerde mason localarının kurulması, her nasılsa kurulmuş olanların ise çalışmaları çok güçleşmişti.
Masonların hayli sıkıntı çekmiş olduğu ülkelerden biri de İrlanda idi. Papanın aforoz buyruğundan kısa bir süre sonra, İrlanda’nın Cork kasabasındaki masonlar bağnaz Katoliklerin saldırısına uğramış, birçoğu kasabadan kaçmak zorunda kalmış hatta bazıları ülkeyi terk ederek Fransa’ya göç etmişlerdi.
Fransa’daki Cork Şövalyeleri Örgütü’nün işte bu göçmen İrlandalılarca kurulmuş olduğu söylenir. Ancak bu örgüt, gerek üyelerini gerekse çalışmalarını büyük bir titizlikle çok gizli tutmuş olduğu için hakkında pek fazla bir bilgi yoktur. Sonraları, İrlanda’daki Masonluğun gelişim göstermesiyle birlikte kendiliğinden ortadan kalktığı sanılmaktadır.
MOPS TARİKATI
L’Ordre des Mopses
Roma Katolik Kilisesi’nin Masonluğu aforoz edişinin, yalnızca halkın çoğunluğunun Katolik olduğu ülkelerde etkili olduğunu düşünmek yanlış olur. Diğer ülkelerde de, daha önceden mason olan Katolikler bundan böyle localarının toplantılarına katılmaktan çekinir olmuş, Masonluğa girmek isteyenlerinden birçoğu da bu istemlerini ertelemeyi uygun bulmuşlardı.
Bundan dolayı 18. yüzyıl ortalarına doğru Avrupa’da kurulmuş olan Masonluğa benzer nitelikli örgütlerden biri de Mops Tarikatı’ydı. 1740 yılında Bavyera’da kurulmuş ve sonra Fransa’da yaygınlaşmış olan bu tarikat, adını Mops denilen bir tür fino köpeğinden almıştı. Bu köpek, tarikatın en önemli amblemi olup, “bağlılık ve sevgi simgesi” olarak benimsenmişti.
Hem kadın hem de erkek üyeleri eşit sayıda kabul eden Mops Tarikatı, tüm çalışmalarında “Masonluk” adını kullanmaksızın Masonluğu taklit etmek eğilimindeydi. Ancak 18. yüzyıl ortalarında Katolik Kilisesi’nin Masonluğa giderek daha çok yüklenmesi, tarikatın üyeleri için hayli umut kırıcı oldu. Bundan dolayı da Mops Tarikatı, uzun süre dayanamayarak varlığını yitirdi.
PALLADIUM TARİKATI
L’Ordre de Palladium
1737 yılında Paris’te kurulmuş olan bu tarikatın öğretisi ve sistemi, kısmen Antik Yunan mitolojisinden alınma öğeler üzerine, kısmen de Pisagor ekolünün ilkeleri üzerine oluşturulmuştu. İki dereceden oluşan bir çalışma sistemi vardı:
1. Adelph
2. Erkek Üyeler: Ulis Dostu (Compagnon d’UIysse)
Kadın Üyeler: Penelope Dostu (Compagnonne de Penelope)
18. yüzyıldaki çoğu Masonluğa benzer kuruluş gibi Palladium Tarikatı da pek kısa ömürlü oldu.
ODUNCULAR TARİKATI
L’Ordre des Fendeurs
1743 yılında Paris’te kurulan bu örgüt, simgelerini doğadan, özellikle orman ve odunculuk araçlarından almıştı. Örgütün birimlerinin toplantıları, olanak bulundukça açık havada, ağaçlık yerlerde yapılırdı. Kapalı yerlerde yapılan toplantılarda ise, salon bir ormanı andıracak şekilde döşenirdi.
Masonluk ile olan benzerliklerinin bazıları göz önünde tutularak, bu tarikatın 18. yüzyıl başlarında Operatif Masonluk gibi çöküntüye uğramış olan odunculuk mesleği örgütünün spekülatif nitelikli bir uzantısı olduğu söylenebilir. Öte yandan bu örgütün, İtalya’daki Karbonarilerin bir kolu olduğu da ileri sürülmüştür. [Karbonariler de incelenmeye değer bir örgüt ama bu başlık altında değil.]
Oduncular Tarikatı, bilindiği kadarıyla, 18. yüzyıl sonlarına kadar etkinliklerini sürdürmüştür.
KÜREKÇİ ŞÖVALYELER VE HANIMLAR TARİKATI
L’Ordre des Chevaliers Rameurs et Chavilieres Rameures
1738 yılında Fransa’da kurulmuş olan bu örgüt, simgelerini denizcilikten almak üzere oluşturulmuştu. Ancak pek yaygınlaşamadı ve başarılı bir çalışma gösteremedi. Bunun nedeni ise, hemen ardından kurulan Mutluluk Tarikatı ile onu izleyen Çapa Şövalyeleri ve Hanımları Tarikatı’nın daha baskın çıkışıydı.
MUTLULUK TARİKATI
L’Ordre des Felicitaires
1743 yılında Paris’te denizciler tarafından kurulmuş olan bu örgüt dört dereceli bir çalışma sistemi benimsemişti:
1. Kamarot (Garçon de Cabine)
2. Kaptan (Capitaine)
3. Komodor (Commodore)
4. Amiral Yardımcısı (Amiral depute)
Örgütün başkanı ise Amiral unvanıyla anılırdı.
ÇAPA ŞÖVALYELERİ VE HANIMLARI TARİKATI
L’Ordre des Chevaliers et Dames du l’Ancre
Bu örgüt 1745 yılında Mutluluk Tarikatı’nın yerini aldı ve pek az bir değişiklikle aynı örgütsel sistemi benimsedi. En önemli farklardan biri, tarikata erkeklerin yanı sıra kadınların da kabul edilmesiydi.
Tarikatın temel amacı, insanların mutlu olmasını sağlamaya çalışmaktı. Bunun için de, yaşamlarını düzenli olarak sürdürmelerini ve yetinmeyi bilmelerini öğütlemekteydi.
BAY VE BAYAN GÜL ŞÖVALYELERİ TARİKATI
L’Ordre des Chevaliers et Chavalieres de la Rose
Aynı anda hem kadın hem erkek üye kabul eden bu örgüt, Fransa Büyük Doğusu’nun (Grand Orient de France) 1771-1793 dönemindeki büyük üstadı olan Chartres dükünün sekreteri Chaumont tarafından kurulmuştu.
Örgütün toplantılarını yaptığı yere Sevgi Tapınağı (Temple d’Amor) denirdi. Tek bir derece üzerinden çalışma yapan bu örgütün amacı, dinsel ilkeleri ihmal etmeksizin fakat dogmalardan arınmış bir şekilde, sevgi, bağlılık, iyilik, dostluk ve yardımlaşma duygularını geliştirerek yaygınlaştırmaktı.
SABIR TARİKATI
Fr: L’Ordre de la Perseverance
1771 yılında Paris’te kurulmuş olan bu örgüt, insanlığa olumlu hizmetlerde bulunmayı amaçlıyordu. Kısa bir süre içinde etkinlik gösterebilmiş olmakla birlikte, Fransa’daki birçok erkek ve kadın soylu kişiler bu örgüte ilgi göstermiş, çalışmalarına katılmışlardı.
ÖZGÜRLÜK TARİKATI
L’Ordre de la Liberté
1740 yılında Fransa’da kurulmuş olan bu örgüt, özellikle kadın hak ve özgürlüklerini savunarak, erkeklerle kadınların eşitliğini sağlamayı amaçlıyordu. Bu arada örgüt, kadınların Masonluğa kabul edilmesi uğraşılarına da katıldı.
1760 yılında Comte de Bernouville’in önderliğinde ilk üvey localar (Loges d’Adoption) kurulunca, Özgürlük Tarikatı’nın etkinlikleri de Masonlukta kadınların yerini sağlamlaştırmaya yöneldi. Fransa Büyük Doğusu çatısı altında üvey locaların da çalışmalarına izin verilmesinde, bu örgütün payının yadsınamayacak kadar önemli olduğu söylenir.
Özgürlük Tarikatı, Büyük Fransız Devrimi sırasında diğer birçok örgütle birlikte ortadan kalktı.
Elbette bunların hepsi tarihte kalmış olar kuruluşlar... Bundan sonra daha yeni olanlarına değineceğim.