ALLAH’TAN BAŞKA HİÇ KİMSENİN KÖLE VE CARÎYESÎ YOKTUR, DİYE BİR FETVA VEREYİM.” Mevlâna
Semih SERGEN
I. Millî Mevlânâ Kongresi (Tebliğler), 3-5 Mayıs, 1985,
Konya, Selçuk Ün. Basımevi, 1986, s. 357-363
Hz. Mevlânâ, örnek bir müslüman olarak yaşayıp, örnek bir müslüman olarak sonsuz âleme göç etmiştir. O halde Hz. Mevlânâ’da herhangi bir konuyu işlemek için onun ana kaynağına inmek, yaşayışına yön veren Islâmiyetin o konuya bakış açısını tespit etmek gerekir. Şu halde İslâmiyet kadına nasıl bakmış, kadını nasıl değerlendirmiştir işe o noktadan başlamakta yarar vardır.
İslâmiyette kadının yerini ve durumunu değerlendirmek için, o asırda dünyanın çeşitli ülkelerinde kadının durumu nedir, buna bakalım önce.
— Eski Hind’de kadın, evlenme, miras ve diğer
konularda hiç bir hakka sahip değildir. Veda’larda kadın kasırgadan, ölümden, zehirden ve yılandan daha kötü bir yaratık olarak anlatılır. Budizmin kurucusu Buda, önceleri kadını dinine kabul etmiyordu. Daha sonraları, kadınları dinine kabul etmiş; fakat bunun Budist toplumu için çok tehlikeli olduğunu söylemiştir. Yakın dostu ve amcazâdesi Anenda’ya: “Kadını dine kabul etmeseydik, Budizm saf bir şekilde uzun asırlar devam edebilirdi, fakat kadın aramıza girdikten sonra bu dinin uzun yaşayabileceğini sanmıyorum.” demiştir. (Dr. Ahmed Çelebi, s. 175, Mukarenetul-edyân-Edyânül Hind).
— İsrail hukukunda, erkek; ailenin mutlak hâkimidir. Yahudi kızları babalarının evinde bile hizmetçi gibidirler. Baba onları satabilir. Boşanma hakkı keyfî bir şekilde kocaya aittir. Kızlar ancak başka bir vâris olmadığı zaman babalarının mirasına hak kazanabilirler.
— İran’da kız kardeşle evlenmek câizdi. Kan hısımlığının, kız kardeş ve annelerin saygıya değer bir özellikleri yoktu.
— Eski Yunan ve Roma’da kadın hiç bir hakka sahip değildi. Evlenmenin en büyük gayesi erkek çocuk elde etmek, mal, mülk üzerinde yakın bir bakıcı bulmaktı. İsparta’da cinsi bakımdan kuvvetli olan kadın kocasından başka kimselerle de münasebette bulunmaya zorlanırdı. (İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 1961, s. 131-133).
Eski Çin’de, kadın insan sayılmaz, ona ad bile ta- kılmazdı. Kadın, bir, iki, üç diye sayı ile çağrılırdı. Erkek çocuklar makbul sayılır, kız çocuklar “Domuz”, diye anılırdı.
— İngiltere’de M. S. 5. asırda, 11. asra kadar kocalar, kanlarını satabilirlerdi. Kadın, murdar bir yaratık sayıldığından Incil’e el süremezdi. VIII. Henry devrinde (1509- 1547) parlementodan çıkan bir kararla kadınların Incil’e el sürmeleri yasalaştı. Ingiltere’de kadın, 16. asırda artık kutsal kitaba el sürebilecekti ve Incil okuyabilecekti. (M. Raif Ongon, Islâm Hukuku, s. 71).
— Arabistan’da İslâmiyetin doğuşundan önce kadın, evlenme, aile kurma, boşanma düzeninden ye miras hakkından mahrumdu. Kız çocuk ailede, maddi bakımdan yük, manevi bakımdan bir utanç vesilesiydi. Baba, kızını öldürmekte serbestti; hem de diri diri toprağa gömerek.
Hz. Ömer, “Islâmiyetten önce yaptığım iki şey vardı ki” diyor, “Birini hatırladıkça hâlâ gülmekten kırılırım, ötekini hatırladıkça ise gözlerimden acı yaşlar dökülür. Çok güldüğüm olay: O devirlerde her ailenin Tanrı yerine koyduğu bir put’u vardı. Geçimimizi ticaretle sağladığımız için, yola çıkarken, genellikle hamurdan yaptığımız bu Tanrımızı da yanımıza alırdık ve acıkınca da bir güzel yerdik Tanrımızı. Çok üzüldüğüm olaysa şuydu: Çok sevdiğim bir kızım vardı. İki üç yaşına kadar öldürmeden muhafaza edebildim ama daha sonra törelerimiz gereği öldürmeye karar verdim. Bir sabah kızımı da yanıma alarak çöle doğru yola çıktım. Ben kızıma mezar kazmaya başladım. Kürekle kızgın kumları atıp, çukuru kazarken o, çevremde dolaşıyor, gülerek, sakalıma ve saçlarıma sıçrayan kumları silkeliyor, tatlı bir sesle, “Babacığım, saçın ve sakalın kirlenmesin” diye cıvıldıyordu. Oysa biraz sonra onu çukura ittim ve öldürdüm, hem de diri diri kuma gömerek.
Erkek – Kadın – Renk – Sınıf farkını ortadan kaldıran İslâmiyetle birlikte, kadına insan olmanın onuru iade edilmiş oldu. Kadınla erkeğin doğuştan eşit olduğunu Islâmın Kutsal Kitabı Kur’anı Kerim şöyle ilân ediyordu:
Kadın – Erkek, fakir – zengin, siyah-beyaz her ferd, istisnası olmadan, kıyamet gününde Allah’ın huzuruna tek başına ve mutlak bir kul olarak gelecektir, hiç bir ayırma olmayacaktır. (Meryem Sûresi, 93 – 95. âye(ler.)
“Ey insanlar, biz sizi bîr erkekle bir dişiden yarattık. Şüphesiz ki Allah katında sizin en şerefliniz takvaca en ilerde olanınızdır.” (El-Hucurat Sûresi 3. âyet.)
“Ey insanlar, sizi bir ket candan yaratandan, ondan da yine onun zevcesini vücuda getiren ve ikisinden birçok erkek ve kadınlar türeten Rabbinizden korkun.” (El – Nisan Sûresi, 1. âyet.)
İslâmın yüce peygamberi de kadın erkek eşitliğini ve kadına verdiği değeri Hadisi şeriflerinde şöyle ifade ediyordu:
Kadın, Tanrı yolunda erdir, ona kadın demek revâ değildir.”
“İnsanlar tarak dişleri gibi eşittir.”
“Cennet annelerin ayakları altındadır.”
“Sizin en hayırlınız; kadınlarına karşı en iyi ve en nezâketli olanınızdır.”
“Kadınlara kötü muamelede bulunmayın, Allah’tan korkun.”
“Sizin kadınlar üzerinde hakkınız olduğu gibi onların da sizin üzerinizde hakları vardır.”
“Bağışta çocuklarınız arasında eşitliğe dikkat edin, eğer bir tarafı üstün tutsaydım kadınları tutardım.”
Kızını her seferinde ayakta karşılayan, ibadet edeceği zaman bile eşinden izin istemek inceliğini gösteren yüce peygamberimiz, savaşa giderken bile eşlerinden birini yanlarında götürürlerdi.
Müslümanlığı ilk kabul edenin de, ilk İslâm şehidinin de kadın olduğu düşünülürse, kadınların da İslâmiyete ve onun yüce peygamberine nasıl yürekten bir bağla bağlı olduğu anlamakta güçlük çekmeyiz. Islâmiyetin ilk yıllarında kadın erkekle birlikte çalışmış, hatta savaşlara bile katılıp, yaralıları tedavi etmiştir.
Gerek aile içinde, gerekse toplum hayatında kadının kocasının yanında, onun çalıştığı her işte çalışıp ona yardımcı olmuş, hem manen hem maddeten ailesine destek sağlamıştır. Türklerin İslâmiyeti kabul etmesiyle bu birliktelik daha da artmıştır, çünkü Türkler, İslâmiyeti kabul etmeden de kadınlarına büyük değer vermişler, eşlerini her zaman ön plânda tutmuşlardır.
Türkistan’dan Anadolu’ya göçen Bahaüddin Veled de aynı terbiyeyle yetişmiş, Sultan-ul Ulemaya eş, Gönüller Sultanı Hz. Mevlânâ’yı öyle eğitmiştir. Yüce meşrebinde, özellikle kadınlara önemli mevki veren Hz. Mevlânâ Mesnevinin birinci cildinde Fahri Kâinat efendimizin “Kadınlar erkekleri yenerler, ama cahil erkekler onları yenerler,” hadisi şerifini şu yolda açıklar: “Çünkü cahil erkekler sert ve kaba davranışlı olurlar. Onlarda acımak, lütfetmek, sevmek azdır. Tabiatlerinde, yaradılışlarında hayvanlık üstündür. Sevgi ve acımak insanlık vasfıdır. Öfkelenme, şehvet de hayvanlık vasfı.”
Yine Mesnevî-i Şerifin bir beytinde:
Pertev-i Hakkest an mâşûk nî Hâlıkest an gûyyâ mâhlûk nî”
“Kadın Hak nûrudur, sevgili değil,
Sanki yaratanıdır, yaratılmış değil.”
diyerek, Tanrının Hâlikiyet sıfatının kadında tecelli ettiğini pek güzel ve İlâhî bir şekilde açıklar. Yüce Mevlânâ yine bir şiirinde:
“Gûya Hak tâft ez perdei râkik”
“Sanki ince perdeden Hak tecelli etmiştir” diyor.
İbnil Farit’in dediği gibi, “Her güzelin güzelliği Allahın cemâlinden müsteardır.”
İnsan ruhunun derinliklerini iyi tanıyan Hz. Mevlânâ, kadının baskıyla düzelmiyeceğini, aksine kadındaki bir takım kötü huylara katlanarak erkeğin daha iyi bir yere varacağını, kadının özündeki cevherin de yumuşaklık ve iyi davranışlarla meydana çıkarmanın mümkün olabileceğini, kavga ve gürültüyle bunun imkânsız olduğunu, Fihi Mafih’de şöyle anlatır:
— Gece ve gündüz kavga edip bir kadının huyunu güzelleştirmek ve düzeltmek istiyorsun. Onun pisliğini kendinle temizliyorsun.
Kendini onunla temizlemen, onu kendinle temizlemeden daha iyidir.
Sen onun vasıtasıyla iyileş, güzelleş, ona doğru git. İmkânsız olsa bile onun dediği şeyi kabul et.
Kıskançlık her ne kadar erkeklerin vasıflarından ise de bu huyu bırak, O başka erkeklerin sıfatlarını sana söylese de kıskanma, çünkü sende ki iyi vasıflardan sonra kötü vasıflar meydana gelir.
Aziz ve yüce Tanrı, peygambere çok ince bir yol gösterdi.
O yol nedir?
Kadınların kaprislerine, kötülüklerine tahammül etmek ve onların söyledikleri imkânı olmayan şeyleri dinlemek ve ona karşı sert davranmamak suretiyle kendini iyileştirmek ve düzeltmek için evlenmektedir.
Senin huyun tahammülle iyi olur, onunki ise zulüm ve kötü muameleden dolayı bozulur, kötüleşir.
Sen ne kadar kadına “Kendini sakla, örtün” diye emretsen, kendini gösterme arzusu onda o nisbette fazlalaşır.
Halkta da gizlendiğinden dolayı o kadını görmek temayülü o kadar artar.
Şu halde sen oturmuş iki taraftan bu görmek ve görülmek arzusunun rağbetini artırıyor ve bununla da onu ıslah ettiğini zannediyorsun.
Bu yaptığın şey, fesatlığın ta kendisidir.
Onda eğer kötü bir iş yapmamak cevheri varsa, sen mani olsan da olmasan da o güzel yaratılışa temiz ve iyi huyuna uyacaktır.
Sen merak etme.
Aklını, işini, gücünü karıştırma. Ona mâni olmak, muhakkak ki rağbetini arttırmaktan başka bir işe yaramaz.”
Sahip İsfahani’ni hanında çok güzel bir * kadın vardı. Yanında da çalışan birçok kız vardı. Bir gün Hazreti Mevlânâ bu hanın önünden geçiyordu. Bu kadın handan çıkıp koştu, baş koyup Hazreti Mevlânâ’nın ayaklarına kapandı. Son derece yalvarıp yakardı ve saygılarını sundu. Yüce Sultan: “Râbia … Râbia. … Râbia… “ diye üç defa bağırdı. Kızlara da haber gitti, hepsi birden dışarı fırlayıp Hazreti Mevlânâ’nm ayaklarına kapandılar. Hüdavendigâr “Ne de büyük pehlivanlar. Ne de büyük pehlivanlar. Eğer siz bu yükleri ve zahmetleri çekmemiş olsaydınız, bu kadar şehveti ve kötü nefsi kim yenerdi? iffetli ve namuslu kadınların, iffet ve namusları nasıl anlaşılırdı” buyurdu. Mevlânâ’nın bu sözlerini işiten devrin büyüklerinden biri “Mevlânâ gibi büyük bir adamın, bir genelev fahişesiyle böyle ilgilenmesi ve onlara böyle iltifatlarda bulunması mânâsızdır” der. Bunu duyan Mevlânâ: “Bu kadın olduğu gibi hareket ediyor ve olduğu gibi riyasız görünüyor. Eğer sen de erkeksen onun gibi ol, için ve dışının bir olması için ikiyüzlülüğü, ve iki renkliliği bırak. Eğer için dışın bir olmazsa işin bâtıldır ve boştur.” buyurdular. Sonunda bu güzel kadın, Rabia gibi tövbe ederek emrinde bulunan kızları azat etti. Evinin eşyasını fakirlere dağıttı. Ahiret kadınlarının talihlileri sırasına geçti ve Hazreti Mevlânâ’ya mürit olup çok hizmetlerde bulundu.
Yetiştiği aile çevresinde insana sevgiyi, kadına saygıyı İslâmi bir kaide olarak benimseyip ömrü boyunca böyle yaşayan Hazreti Mevlânâ, eşlerine, kızlarına, gelinlerine, mânevi evlâtlarına aynı incelik ve zarafetle davranmış aralarında hep sevgi ve adaletle hükmetmiştir.
Birgün Mevlânâ’nın kızı Melike Hatun, cariyesini azarlamıştı. Hazret birdenbire içeri girdi ve:
“Onu niçin dövüyor, niçin incitiyorsun? Acaba o hanım, sen cariye olsaydın ne yapardın? İster misin ki bütün dünyada:
“ALLAH’TAN BAŞKA HİÇ KİMSENİN KÖLE VE CARÎYESÎ YOKTUR, DİYE BİR FETVA VEREYİM.”
Kaynak: Vedat Genç, Mevlanâ İle İlgili Yazılardan Seçmeler, Millî Eğitim Basımevi, 1994, İstanbul.
