AHMET CEMAL PAŞA (1872-1922)

[Ittihatci]

Cemal Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin üçüncü adamı ve iktidar devrinin meşhur üçlüsünün mensubudur.
İttihat ve Terakki Cemiyetine üye olduktan sonra cemiyetin 3. Ordunun genç subayları arasında kök salmasını sağlayan başlıca isim Cemal Bey olmuştur. Anılan dönemde Mustafa Kemal Bey ve Ali Fethi Bey'le de tanışarak oldukça yakın dostluk kurmuştur.

Cemiyet iktidar yolunda ilerlerken Cemal Bey de askeri kanadın önderliği rolüne soyunur. Ancak kısa süre sonra karşısına ciddi bir rakip bulur:Enver Bey.
Bu dönemde cemiyetin askeri kanadı iki lider arasında bölünür. Kimi Cemal, kimi Enver Bey'i destekler. Ancak Enver Bey daha çok desteklendiğinden ve onun yakın arkadaşı Talat Bey'de Enver Bey'den yana tavrını koyunca sıralama belli olur: Yeni yıldız Enver Bey olacaktır!

Anılan dönemde Cemal Bey'in yakın arkadaşı olan Mustafa Kemal Bey der ki: "Cemal, Enver'den korkmasaydı lider o olurdu!"
Cemal Bey'in Enver Bey'den nekadar korkup korkmadığını bilemeyiz ama Cemal Bey bu dönemde partinin 3. adamı olmayı kabullenmiş görünmektedir. Yine de İstanbul Muhafızlığı, Adana Valisi, Bağdat Valisi, Nafıa (Bayındırlık) Nazırı görevlerini üzerine almıştır.

Cemiyet partileştikten sonra Cemal Bey, Enver Bey'e koşut olarak "Paşa" yapılır fakat Harbiye Nazırlığını Enver Bey'e kaptırır! Ancak parti O'nu da ihmal etmez ve Bahriye Nazırlığı (Deniz Kuvvetleri Bakanlığı) Cemal Paşa'ya tevcih olunur.

Harpte Almanya ile yapılan ittifaka karşı çıksa da azınlıkta kalır, Fransa Başbakanı Clemenceau ile görüşme yolları arar ancak kabul dahi görmeyince Almanya ile birlik olunmasını kabullenir.
Savaş çıktığında Enver Paşa Sarıkamış'ta yüksek Tüklük ideali uğruna destan yazmak isterken Cemal Paşa Mısır'ın geri alınması görevini yüklenir. Bahriye Nazırı, 4. Ordu Kumandanı ve Suriye Valisi sıfatıyla Şam'a gider. Suriye'deki dengelerin korunması ve ülkenin imarı için gerçekten çok çalışmış ve önemli neticeler elde etmiştir. Aynı zamanda ermeni, arap, dürzi ve yahudi toplumlarını birbirine karşı emniyet sübabı olarak kullanma başarısı göstermiştir. Suriye'deki arap milliyetçilerinin önderlerini idam ettirmesi olası arap isyanını geciktirerek devlete zaman kazandırmıştır...

Cemal Paşa'nın Süveyş Kanalı üzerine yaptığı iki sefer de başarılı olmaz. Bunun üzerine karşı saldırı başlar. Kuvvetler Gazze civarında dağılır, bunun üzerine Cemal Paşa kudretini yitirir ve İstanbul'a döner, parti merkez-i umumi üyeliğine seçilir.

Savaşın kaybedilmesi üzerine yurtdışına çıkmak zorunda kalan Cemal Paşa Afganistan ve Türkistan civarında faaliyetlerde bulunur, milli mücadeleyle de irtibat halindedir. Ancak Türkistan'da Enver Paşa'nın etkinleşmesi üzerine Tiflis'e gelir. Burada ermeni hainleri tarafından yaverleriyle birlikte şehit edilir. Son dönemde çıkan bazı kanıt ve iddialara göre bu saldırıyı Paşanın Afganistan ve Türkistan faaliyetlerinden rahatsızlık duyan Sovyet Rusya gizli polisi ÇEKA yapmış, suçu da ermenilere atmıştır..

Cemal Paşa yakınında bulunan Falih Rıfkı Atay'a göre vatanperver, namuslu, dirayetli, işi ehline bırakmayı seven biri olarak tanımlanır. Falih Rıfkı'ya göre Paşa Suriye'den İstanbul'a dönerken trende çok üzgün ve bitaptır, ayrıca Suriye'ye yaptığı hizmeti içinden geçtiği viran Anadolu topraklarına niçin yapmadığını kendine sormaktadır.
Parti içinde Mustafa Kemal Bey'i koruyup kollamış, O'na yardımını hiç esirgememiştir. Falih Rıfkı'ya göre eğer hayatta kalıp yurda dönebilseydi Atatürk mutlaka O'nunla çalışacaktı! Hatta belkide 2. adam o olacaktı çünkü Atatürk'ün cemiyet içinde en sevdiği insan o idi!..