Dillerin Çeşitliliği ve Dil Aileleri

[shemuel]

Dünya yüzeyinde yaklaşık 6000 tane farklı dilin konuşulduğu bilim adamlarınca söyleniyor. Daha önceki zamanlarda elbette daha az dil konuşulmaktaydı. Bundan 2000 yıl önce İngilizceden, Fransızcadan bahsetmek mümkün değildi. Diller nesilden nesile değişmeden aktarılmaz. Her zaman ufak değişimler olmaktadır. Böylece diller evrim geçirirler. Bazen de insan toplumlarının hareketlerine göre yalıtık kalan, veya farklı dil konuşmak zorunda kalan toplumların dillerinin evrimi daha da hızlanır. Kısa süre içinde farklı bir dil oluşur.

Dünya üzerindeki diller yapı bakımından üçe ayrılırlar.


Bükünlü diller: Kelimeler cümle içinde değişik görevlere göre farklılığa uğrar. Arapça, Almanca, Latince dilleri örnek olarak gösterilebilir.
Eklemeli diller: Sözcükler değişikliğe uğramazlar, fakat aldıkları ön veya son eklerle farklı görevlere kulanılırlar. Türkçe, Macarca gibi diller eklemeli diller grubundadır.

Tek heceli diller: Sözcükler tek hecelidir, ek almazlar. Vugulama ve tonlar önemlidir. Çince tek heceli bir dildir.
Diller, sözcüklerin kökeni; gramer gibi özellikleri bakımından incelendiğinde ortak bir dilden türemiş olduğu kabul edilenler aynı dil ailesi içinde dahil edilmiştir. Genel olarak kabul edilen dil aileleri şunlardır:

Hint Avrupa dil ailesi
Hami-Sami dil ailesi
Ural-Altay dil ailesi
Çin-Tibet dil ailesi
Bantu dil ailesi
Kafkas dil ailesi

[shemuel]

Hint Avrupa dil ailesi

Hint Avrupa dil ailesi iki büyük gruba ayrılır. Asya kolu ve Avrupa kolu... Bunlardan ayrı olarak Ermenice, Yunanca ve Arnavutça da bu dil ailesindendir. Eski Anadolu dilleri (Hititçe vb.) de Hint-Avrupa dillerindendir.

Avrupa kolunda başlıca 4 grup vardır:


İtalik grubu: İspanyolca, Portekizce, İtalyanca, Fransızca, Rumence...
Germen grubu: İngilizce, Almanca, İsveççe, Danca, Felemenkçe...
Slav grubu: Rusça, Bulgarca, Sırpça, Boşnakça, Lehçe...
Kelt grubu: İrlanda dili, Gal dili...


Asya kolu Hint grubu ve İran grubu olmak üzere ikiye ayrılır.
Hint kolunda Hindistan'da konuşulan bir çok dil vardır. Sansktirtçe de bu öbekte yer alır. İran kolunda Farsça, Kürtçe, Osetçe, Gorani gibi diller vardır. İrani dillerden Farsça, Kürtçe ve Zazaca'nın bazı sözcüklerini karşılaştıralım:

Türkçe     Zazaca       Kürtçe     Farsça
göz          çım             çav          çeşm
kaş          buri             bıru         ebru
kol           bazi            bask        bazu
isim          name          nav          nam
yapmak   kerdene       kırın         kerden

Hint Avrupa ailesinde bulunan dillerin aynı kökten gelmiş olmaları neredeyse kesin gibidir. Çeşitli karşılaştırmalar bunu net bir şekilde ortaya koymaktadır. İlk Hint Avrupa dilinin Kafkasya bölgesinde konuşulduğu sanılmaktadır. Doğu ve Batı öbeği olarak yaklaşık 5500 yıl önce ayrışmaya başladığı söylenmekle beraber başka görüşler de vardır.
Hint Avrupa dillerinden bazılarının sayılara verilen isimleri karşılaştıracak olursak hepsinin ortak yanını görebiliriz.

türkçe:        bir    iki    üç     dört      beş      altı
italyanca:    uno  due   tre    quattro  cinque  sei
ispanyolca: uno  dos   tres   cuatro   cinco   seis
franszıca:    un   deux  trois  quatre   cinq     six
ingilizce:     one  two   three  four      five      six
almanca:    eins  zwei  drei   vier       fünf      sechs
yunanca:    ena   tio     tria    tesera   pende  eksi
sanskritçe: eka  dva    tri      catur    panca   sas
kürtçe:       yek  du     se      çar       penç    şeş
farsça:       yek   du    seh    cahar    panc    şaş

[shemuel]

Ural Altay dil ailesi

Ural grubunda Macarca, Fince ve Samoyetçe vardır.
Altay grubunda ise Türki diller ve Moğaolca ile beraber kesin olmamakla birlikte Japonca ve  Korece de vardır. Bu dil ailesinin ortak kökenden gelme olasılığı Hint Avrupa dil ailesine göre daha düşüktür.
Altay dillerinin karşılaştırmalı sözcük çalışmalarından pek fazla sonuç alınamamaktadır. Aynı anlama gelen sözcüklerin fonetik benzerlikleri  pek yoktur. Fakat bu diller gramer olarak benzeşmektedir.

Türkçenin lehçesi kabul edilen fakat esasında ayrı bir dil olan Çuvaşça ve YakutçaTürkçe'ye en yakın dildir. Moğolca ve Türkçe arasındaki ilişki bu diller sayesinde anlaşılır.

Türki diller şu şekilde sıralanır:
Oğuz grubu: Türkiye Tükçesi, Azerice, Türkmence...
Uygur grubu: Uygurca, Özbekçe...
Kıpçak grubu: Tatarca, Kazakça, Kırgızca, Kırım-Tatarcası...

Farklı lehçelerden örnekler:
türkçe:  Atın yürüyüşleri için hangi sözler var?
azerice: Atın yerişi üçün hansı sözler bar?
türkmence: Atın yörüşleri turında nindi süzler bar?
kazakça: Atın' cürisin sıypattaydın kanday sözler bar?
kırgızca: Attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar?
özbekçe: Atnın' yürişleri üçün kanday sözler bar?
uygurca: Atnın' mengiş ve yörigişleri toğısında kandak atamlarılar bar?

Türkiye türkçesine en yakın lehçe Azeri kehçesidir. Diğer lehçeler bazen hiç anlaşılmaz. Hatta farklı bir dil zannedilebilir. Fakat bütün gramer kuralları neredeyse aynı olduğundan ve sözcüklerin çoğu ortak kökenli olduğundan farklı bir lehçe çok kısa sürede öğrenilebilir.

[shemuel]

Hami Sami Dil Ailesi

Bu dil ailesinin üç öbeği vardır:

Sami dilleri (semitik diller): Arapça, İbranice, Aramca...

Mısır dilleri: Eski Mısır dili, Kıpti dili...
Berberi dilleri
Bu diller de diğer diller gibi çeşitli şekilde evrimleşerek bugünkü durumuna gelmiştir. Bilinmeyen bir geçmişte (tahminen 5000-7000 yıl önce) bu diller, (en azından semitik diller) tek bir dil halindeydi. Arapça ve İbranice yoktu.

Arapça ve İranice'nin bazı kelimeleri karşılaştırılırsa fonetik benzerlik kolaylıkla görülebilir:
Türkçe   Arapça   İbranice
oğul        ibn          bin
alem       'alem       'olem
göz         'ayn         'ayin
barış       selam        şalom
ben         ene           eni
yıl           sene         şene
üç          selase       şloşe
dört       erba'a       erba'a
beş        xamse       xamişe

[shemuel]

Kafkas Dil Ailesi

Güney Kafkas grubu: Gürcüce, Lazca, Megrelce...
Kuzeybatı grubu: Abhazca, Adige dili, Kabardey dili...
Kuzeydoğu grubu: Çeçence, İnguşça

Bir karşılaştırma:

türkçe  lazca  megrelce  gürcüce
bir       ar       arti           enti
iki       jur       jiri            ori
üç       sum     sum          sami
dört    ot'xo    ot'xo        ot'xo
beş      xut'     xut'           xut'

Dillerin çeşitliliği ve yakınlığı-akrabalığı konusuna bilimsel yaklaşmak gerekir. Resmi ideolojiler veya çeşitli dogmalar bilimsellik kaygısı tanımadan kendilerince bir şeyler uydururlar fakat bunların bilimsel bir değeri yoktur. Dillerin akrabalığında alınacak kıstaslar gramer, sentaks gibi genel yapılar ile temel sözcüklerin fonetik-morfolojik olarak benzeşmesi gibi kıstaslardır. Karşılaştırılacak sözcükler en az değişme ihtimali olan ve başka dillerden gelme olasılığı zayıf olan sözcüklerden seçilmelidir.