EFSANEVİ OĞUZ HAN İLE METE HAN AYNI KİŞİ MİDİR?

[Don Corleone]

EFSANEVİ OĞUZ HAN İLE METE HAN AYNI KİŞİ MİDİR?

J. Guignes, Mete'nin Oğuz Han'a benzediğini çok büyük bir ihtiyatla söylemişti. Fakat Rus Sinolog’u Biçurin, bu iki hükümdarın aynı olabileceğini kesin olarak ileri sürdü. Rahmetli Ziya Gökalp, Milli Tetebbular mecmuasının 1. cildinde yayınladığı "Eski Türklerde mantıki tenazurlar" adlı makalesinde, bu konuyu daha geniş olarak ele almış ve Biçurin'den habersiz olarak Mete ile Oğuz Han'ın aynı kimse olabileceğini ileri sürmüştü. Bizce bu iki nazariye(görüş), en mantıki ve akli olan fikirlerdi. Bununla beraber kitabımızda daima ileri sürmüş, olduğumuz şu görüşümüz, bunlardan kesin olarak ayrılmıştır: Bize göre Oğuz-Han efsanesi, Mete’den de önce Orta Asya'da yaşıyordu. Bu eski inanış biraz değiştirilerek, esasen Çin kaynaklarında da efsane şeklinde anlatılan Mete'nin gençliğine de yakıştırılmış olabilirdi.

Gerek Biçurin ve gerekse Ziya Gökalp, iyi niyet ve aklıselim sahibi idiler. Bunlardan sonra bazı bilginler keşif sevdasına düşmüşler ve oldukça garip nazariyeler ileri sürmüşlerdi. Mesela W. Radlof’a göre, Mani dinini resmi bir din olarak kabul eden Uygur Kağanı Bögü-Tegin veya Bögü Kağan, Oğuz-Han olmalıydı. Bögü-Kağan'la ilgili efsanenin metnini bu kitapta, "Uygurların menşe efsanesi" ile ilgili bölümümüzde tam olarak vermiş bulunuyoruz. Bu efsane ana hatları ile Şamanist fikirlerle kurulmuş ise de, daha ziyade Mani dininin bir övgüsüdür. Oğuz destanının tesirleri de yok değildir. Bu konu üzerinde ayrıca durmuştuk.

Rıza Nur da Oğuz-Han'ı Büyük İskender ile karşılaştırmıştı. Tamamı ile Orta Asya’nın Şamanist prensipleri ile kurulmuş olan Oğuz destanını, İskender’in seferlerine benzetmek biraz gariptir. Hem Orta Asya’da, Büyük İskender'den önce de büyük bir fatih yok mu idi ki, Oğuz-Han'ın İskender ile bir ilgisi bulunsundu. Her zaman garip nazariyeler ileri süren J. Marquart ise, Oğuz-Han'ın Çingiz olabileceğini söylüyordu. Bu nazariyenin üzerinde durmağa bile lüzum yoktur. Etnograflar daha gariptirler. Potanin ise Oğuz Han'ı, yeni Moğol efsanelerindeki Kirey-Han ile Uhır-Bama Han'a benzemektedir. Her türlü dış tesirlerin girdiği bu iptidai(ilkel) Moğolların masal kahramanlarına, bir devlet ve imparatorluk efsanesi olan Oğuz-Han destanının nasıl benzetildiğine pek akıl ermiyor. Reşideddin —ki Moğol imparatorlarının resmi tarihçisi idi- o bile Çingiz Han’ın atalarından önce Oğuz destanını kitabının başına koymuş ve bununla Moğolları bile memnun etmişti.

Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Cilt 1, TTK Basımevi, Ankara 2003, s. 10,11