Cadde Sokak ve Mahalle Adları Üzerine Bir İnceleme

[edebiyat_ogr]

          Yer adlarının tümü, ''tamlayan + tamlanan'' yapısında olup her biri, birer sözcük öbeği oluşturmaktadır. Bu sözcük öbeklerinin hepsi ad tamlaması, sıfat tamlaması, belirtisiz sıfat tamlaması ya da sayı öbeği şeklindedir. Oluşturulan bu sözcük öbeklerinin hepsi olmasa da büyük çoğunluğunda yanlış kullanımlar vardır.

1-Ad tamlaması şeklinde oluşturulan cadde, sokak ve mahalle adlarına bakalım:

          Köyüstü Sokak, Demirözü Mahallesi, Köprübaşı Caddesi

Burada verdiğimiz her birleşik ad, ad tamlaması şeklinde bir araya gelmiştir:Köy+Ø üst+ü Sokak, Demir+Ø öz+ü Mahallesi, Köprü+Ø baş+ı Caddesi. Bu örneklerde birleşik adların nasıl bir araya geldiklerini gördük. Aslında burada değinilmesi gereken ikinci konu da, birleşik adın tamlayan olarak kabul edilmesi ve ardından gelen sözcükle ad işletimine girip bir ad tamlaması kurmasıdır. Asıl hata da burada başlıyor. Türkçenin yapısı gereği tamlayan-tamlanan durumu her zaman kullanılmalıdır. Bu durumda Köyüstü Sokak yerine, Köyüstü Sokağı dememiz daha doğrudur. Verilen diğer iki örnekte herhangi bir sıkıntı olmamakla birlikte günümüzde ''Cadde Atatürk'' vs. gibi kullanımları da görmekteyiz. Bu kullanımların elle tutulur hiçbir doğruluğu yoktur.

2-Belirtisiz sıfat tamlaması şeklinde oluşturulmuş cadde, sokak ve mahalle adlarını inceleyelim:

          Cezaevi Caddesi, İpekböceği Sokak, Tuzpazarı Mahallesi

Belirtisiz sıfat tamlaması, iyelik ekinin geldiği sözcükle, kendisinden önce gelen sözcük (tamlayan durumundaki ad) arasında aitlik-sahiplik ilişkisinin kurulamadığı zaman ortaya çıkar. Yukarıdaki kullanımlar da belirtisiz sıfat tamlamalarına birer örnektir. Çünkü iyelikli adlar ile tamlayan durumundaki adlar arasında aitlik-sahiplik ilişkisi kurulmamıştır. Ceza+Ø ev+i Cadde+si, İpek+Ø böceğ+i Sokak, Tuz+Ø pazar+ı Mahalle+si örnekleri belirtisiz sıfat tamlamasıyla kurulmuş sözcük öbekleridir. İpekböceği Sokak kullanımının yanlış bir kullanımın olduğunu bir kere daha yinelemek isterim.

3-Sıfat tamlaması şeklinde oluşturulmuş cadde, sokak ve mahalle adlarını irdeleyelim:

          Ekşielma Sokak, 11 Eylül Caddesi, Akyüz Mahallesi

İncelenen her üç örnek de sıfat tamlaması şeklinde kullanılmış birleşik adlardır. Ortadaki örnek sayı öbeği gibi durmakla birlikte aslında burada sıfat tamlaması vardır. Ekşi+elma, 11+Eylül, Ak+yüz birleşik adlarının tamlananlarına ''Nasıl?'' sorusunu sorduğumuzda verilen cevaplarla bu öbeklerin sıfat tamlaması olduğunu anlayabiliriz. Hatırlatmakta yine fayda var, kendi içinde birer tamlama oluşturan bu tamlamalar, kendilerinden sonra gelen sözcüklerle bir araya geldiklerinden yeniden ad ya da sıfat tamlaması oluşturmaktadır.