Sn. Supersonics
Bu konuda bir araştırmam olmamasına rağmen sorunuz üzerine şu an küçük çapta bir araştırma yapıyorum. İbrahim Müteferrika'nın girişimleri Osmanlı'ya matbaanın gelmesine tek başına yeterli olmamıştır. Osmanlı Devleti genel olarak matbaaya izin vermemektedir ve İbrahim Müteferrika'nın bu girişimlerinin Osmanlı Devleti'nden geçmesi gerekmiştir. Konuya bu açıdan bakmalısınız. Ortada bir izin meselesi vardır. Çünkü kaynaklarda Osmanlı Devleti'nde matbaaya yeni izin verilmişti.
Bir başka konu ise Osmanlı'ya ilk matbaayı İbrahim Müteferrika mı getirmiştir? Müslümanların ilk resmi eserlerini bastıkları tarih 1727'dir. Fakat Yahudiler ilk matbaayı 1488'de, Ermeniler 1567'de ve Rumlar da 1627'de kurmuşlardır. (Bu verileri size ne kadar güvenilir olduğunu bilmediğim bir kaynaktan aktarıyorum. Yanlış anlamayın bilgiler yanlış demiyorum. Sadece tarihlerde bazı hatalar olabilir. Örneğin Wikipedia, Osmanlı'ya ilk matbaanın yukarıda vermiş olduğum tarihten 5 yıl sonra, yani 1493'te geldiğini söylüyor. Ama şu bi gerçek ki Osmanlı'ya ilk matbaayı İbrahim Müteferrika getirmemiştir. Müslümanların ilk matbaasını İbrahim Müteferrika getirmiştir.) Bu kaynaktan edindiğim şu bilgiyi de ekleyim. II. Bayezid zamanında 19, Yavuz Sultan Selim zamanında 33 kitap basılmıştır. Bu kitapların üzerinde "II. Bayezid'in himayelerinde basılmıştır" ibaresin görmek mümkündür.
Yani sorunuzun cevabı şu: Osmanlı'ya matbaa sizin dediğiniz gibi 250 yıl sonra gelmemiştir.
Sizin sorunuz bence şudur: "Osmanlı'da müslümanların matbaa kurması neden bu kadar gecikmiştir?"
Bunun cevabını da bazı ünlü düşünürlerden aktarmaya çalışayım.
Bu konuda Mustafa Kemal din hukukçularını sorumlu tutmuştur. Taha Akyol lonca sisteminin matbaanın geç gelişine sebep olduğunu söylemiştir. Çetin Altan "Matbaanın gecikmesine asıl neden, mesleksiz bir toplum oluşumuz, endüstri devrimi yapmamış olmamızdır." Okumayan bir toplum olduğumuzu da eklemiş ve matbaanın geç gelmesinin çok doğal olduğunu söylemiştir. Ve bana kalırsa yazığım isimler arasında en güvenilir kaynaklardan biri olan İlber Ortaylı'nın görüşüne göreyse ihtiyaç duyulmamıştır. "O dönemde bilinenin aksine Osmanlı'da çok az sayıda el yazması var. Bu yüzden tarih ve edebiyat konularında kitap için, matbaaya talep yok. Kitap okunmuyor. Oysa matbaanın icat edildiği toplumlara baktığımızda, yüzlerce gazetenin çıktığını ve okunduğunu görüyoruz. El yazması yüzlerce gazete çıkıyor. Ve matbaa bir ihtiyaç sonucu haline geliyor (...) Matbaanın gecikmesine asıl neden, matbaaya gereksinim duymayan okuma yazma oranı düşük toplumdur." diyor.
Bu yazdıklarımdan sonra ben de kendi düşüncemi katmak isterim. Bana kalırsa bu sebeplerin hepsi birden etkili. İlk önce okumayan bir toplumdan kaynaklanıyor bu. İhtiyaç yok matbaaya. Daha sonra ulemanın tavrı da bu konuda etkili olmuştur diye düşünüyorum. Çünkü matbaaya (diğer icatlara da olduğu gibi) "gavur icadı" olarak bakılmıştır. Hem unutmayalım matbaa, İbrahim Müteferrika tarafından Osmanlı'ya girdikten sonra da dini eserlerin basılmasına izin verilmemiştir. Bunun sebebini hattatların işsiz kalması şeklinde yorumlarsak çok büyük yanılgıya düşeriz. Evet, etkisi vardır fakat ana sebep bu değildir. Yani kısaca Osmanlı'ya matbaanın geç gelmesinin sebebi toplum ve ulemadır.
Umarım yardımcı olabilmişimdir.
Not: Eğer yanlış bir bilgilendirme var ise düzeltirseniz sevinirim.
Saygılar...