MASONLUĞUN ESKİ KURUMLARLA BAĞLANTISI

[ADAM]

Bu konu başlığı şundan ötürü açılıyor: Masonluğun ritüelleri oluşturulurken gelmiş geçmiş ve varlığı süren tüm dinlerden, felsefelerden ve birtakım eski kurumlardan ve şövalyelik tarikatlarından esinlenmiş olduğu söylenir. Dinleri ve felsefeleri anladık diyelim; eski kurumlar ve şövalyelik tarikatları denilince bunlar ne oluyor?

Bu konu üzerinde durulunca, önce Hermetizm ile karşılaşılır Aslında Hermetizm, elbette üzerinde başlı başına bir kitap, hatta ciltler yazılabilecek bir konudur. Diğer birçok eski kurum da hakeza… Ancak çok özet bilgi edinmek isteyenler için bu bağlamda birkaç soru sorup yanıtına bakabiliriz.

“Hermetizm” nedir?

Eski Mısır’da, Hermes adıyla anılmış olan kimsenin ya da onun ardından kurulmuş olduğu söylenen antik öğreti ve sistem, genellikle bu adla anılır. Hermetizm, ezoterik sistem üzerine kurulu antik öğretiler arasında öncelikli, hatta âdeta ayrıcalıklı bir yer tutmuştur.

Hermes kimdir?

Eski Mısır’ın çok ünlü bir varsayımsal bilgini ve düşünürüdür. Bazı kaynaklara göre, Eski Mısır inançlarında “Thot” olarak anılan kişidir. Tevrat’ta “Hanok” olarak anılan ve Hz. Nuh’tan önceki üçüncü kuşak olan "Enoş" ile de bir tutulur. İslâm dininde adı "İdris" olarak geçer. Bir görüş uyarınca da aslında tek bir kişi olmayıp, değişik tarihlerdeki Eski Mısır bilgelerinden birçoğu “Hermes” adıyla anılmıştr.

"Antik Misterler" denilen şey nedir?

Bunlar, Antik Çağın genellikle gizemci (mistik) nitelikli kurumlarıdır. Özellikle Hint Misterleri, Mısır Misterleri ve Anadolu Misterleri pek ünlüdür.

Aslında Antik Misterler bu kadarla kalmaz; her birinin ayrıntısı vardır. Örneğin Anadolu Misterleri kapsamında Attis Misterleri, Diyonisos Misterleri, Adonis Misterleri gibi ayrı ayrı kurumlardan söz edebilme olanağı vardır.

Şövalyelik Tarikatı nedir?

Bunlar, Orta Çağda bazı şövalyelerin, belirli amaçlar ve ilkelerde birleşerek oluşturdukları kardeşlik kurum ve örgütleridir. Özellikle 11. yüzyıl ve sonrasında, Avrupa’nın hemen hemen her yerinde çeşitli şövalyelik tarikatları kurulmuştur. Bunlardan çoğunun ilk kuruluş amacı, “hac” niyetiyle Kudüs’e giden Hıristiyanların korunmasını sağlamak olarak belirtilmişse de, sonradan bunlardan bazıları ezoterik bir kimliğe bürünmüştür. Çağdaş Masonluk bakımından bunların arasında Tapınakçılar (Tampliyeler), Hastanecile (Hospitaliyeler) ve Töton Şövalyeleri öncelik taşır.

Başka ne gibi kurumlardan söz edilebilir?

Masonluğun bağlantısı kurulabilecek diğer Antik Çağ kurumlarının önde gelenleri arasında özellikle “Pisagor (Pythagoras) Ekolü”, “Öklit (Eukludies) Ekolü” ve “İskenderiye Ekolü” yer alır. Meslek ve sanat kurumları bakımından ise Roma İmparatorluğu dönemindeki Kolejler (Collegia) başta gelir.

Orta Çağ kurumlarının Masonluk üzerinde etkisi yok mu?

Antik Çağ kurumlarıyla Orta Çağ kurumlarının Masonluk üzerindeki etkileri, birbirlerinden çok farklıdır. Çağdaş Masonluk, geniş ölçüde Antik Çağın bilimsel ve felsefesel kurumlarından esinlenmiştir. Orta Çağda ise daha çok dinsel amaçlı gizemci nitelikli birtakım tarikatları bulabilmiştir. Şövalyelik tarikatları da birer Orta Çağ kurumudur. Tüm bunların bilimsel ve düşünsel öğeleri Yapıcılık Mesleği ve Sanatı Birliklerinin çalışma sistemi ve örgütlenme şekliyle birleştirilince, Çağdaş Masonluğun oluşumu sağlanmıştır.

Masonluğun yapıcılık mesleğiyle tarihsel ilişkisi nedir?

Çağdaş Masonluk ile yapıcılık mesleği ve sanatının, Orta Çağdan sonra iç içe yaşamış oldukları ileri sürülür. Özellikle 17. yüzyılda hayli gelişen bu bağlantı öylesine önemli tutulur ki; 18. yüzyılda bu ikisinin birbirinden ayırt edilmesi için OPERATİF MASONLUK ve SPEKÜLÂTİF MASONLUK diye iki ayrı terimin kullanılması zorunluluğu doğmuştur.

“Operatif Masonluk” nedir?

Çağdaş Masonlukta, somut bir iş yapılan, yani belli bir yapıt üretilen Masonluğa “Operatif Masonluk” denmiştir. Bu iş “yapı” (inşaat), ortaya çıkan yapıt “bina”dır. Sözlük anlamı bakımından operatif “uygulamaya dönük” demektir. Fakat “Operatif Masonluk” teriminin kullanımı bir tek Çağdaş Masonluğa özgüdür.

“Spekülâtif Masonluk” ne anlama gelmektedir?

Sözlük anlamı bakımından spekülâtif “düşüncede oluşan” ya da “düşünsel” demektir. Türkçede “Masonluk” ile “Spekülâtif Masonluk” terimleri özdeştir; “Çağdaş Masonluk” ile aynı anlamda kullanılır.


Bu aşamaya gelince biraz da Operatif Masonluktan söz etme gereği doğuyor. Ancak onu sonraki bölüme bırakıp, bu aşamaya kadar bu soruların geliştirilmesine fırsat tanıyalım.

[edebiyat_ogr]

          Hermes, Yunan mitolojisinde Zeus'un oğlu olarak da geçmektedir. Bunu zaten siz de biliyorsunuzdur, ben sadece belirtmek istedim. Bu bilgiyi belirtmek istemeyişiniz onun burada bir Tanrı olarak kabul edilmesinden mi? Sonuç olarak mitolojideki karşılığı gerçek değil, bir sembol. Eski Mısır'da ''Hermes'' gerçekten var ama kim olduğu konusunda net bir bilgi yok sanırım. Gerçek de olsa varsayım da olsa harika bir konu tabi bu.
          ''Gelmiş geçmiş tüm dinler...'' derken peki, sadece dört büyük dini mi ele alıyoruz? Mesela Pastafaryanlık uygun görülürse ondan da bir şeyler alınabilir mi?
          Şövalyelik, nasıl ezoterik bir kimliğe bürünmüştür? Eğer bu şövalyeler, ailesinin sosyal sınıfına göre alınan üst kademeden olanlardan oluşuyorsa o zaman başka tabi. Sonuçta şövalye profesyonel atlı askerdir. Eğitimi de bu yönde olur.
         

[ADAM]

Beş yıl önce böyle bir başlık açmışım.

O tarihte ilgi görmemiş; öylece kalmış.

Şimdi Sayın edebiyat öğretmenimiz bu konuyu ele alıp getirmiş.

Ancak bence konuya yanlış yönden yaklaşmış. Hele Hermes'i Zeus'un oğlu olarak görüp, Hermetizm'i bir yana itecek olursa, günümüzdeki Masonluğun eski kaynaklarıyla hiçbir bağlantı kuramayız.

Hermes üzerine bilgi yok değil, aksine o kadar çok bilgi var ki insan hangisini ne şekilde ele alacağını şaşırır. Bu bağlamda sanırım Forumda başka başlıklar alında irdelemeler yapmışızdır.

Bir de Hermetik Gelenek vardır ki bu bağlamdan çıkan, o da bir diğer deryadır. Kimileri onu teist dinlerin temeli sayarsa da asıl köken çok daha farklıdır. Onu da Forumda bir yerlerde sınırlı düzeyde incelemiştik.

Gelmiş geçmiş tüm dinler denilince elbeee konu öyle üç dört din ya da inanç sistemiyle kalmaz.  Bu işin içine teist nitelikli dinler olduğu kadar, Paganizm, Panteizm, Mazdaizm, Mitraizm, Budizm, Hinduizm, Manikeizm ve daha sayın sayabildiğiniz kadar birçoğu girer de, Deizm kesinlikle unutulamaz. Hatta belki Auguste Comte'un doğal din kavramından bile söz edilebilir.

Şövalyelik sadece belli yörelerde (İskoçya ve Prusya gibi) ezoterik kimliğe bürünmüştür. Ancak günümüzdeki Masonlukta şövalyeliğin etkisinden söz edilince, her ne kadar bir yanda göz önünde tutulması gereken Tapınak (Tampliye) Şövalyeleri olgusu varsa da, bunun çok daha sonrası daha önemlidir. Özellikle "şövalyelik erdemleri" denilerek anılan olgunun, Masonlukta pek önemli bir yeri vardır.

Bütün bunları bu başlığın altına sığdırabilmek olanaksız. Doğru da olmaz; karmakarışık bir durum çııkar ortaya. Aslında her birini ayrı bir başlık altında incelemek gerekir. Beş yıl önce ben böyle çok şey içeren bir başlığı niçin ayrıntısı bakımından hangi düşünüyle açmış olduğumu (iletinin başında özetle belirtmiş olsam da) şimdi anımsamıyorum; belki sınırlı düzeyde bir genel sınıflandırma (kategorizasyon) yapmış olmak için... O nedenle, bu başlığı terk edip konuları kendi başlıkları altında irdelemek belki çok daha doğru olur. 

Terk edilemez de... Baksanıza o günden bu yana iki bin küsur kez okunmuş!....