Tümdengelimli Düşünme Yöntemi Üzerine

[propulsion]

Düşünme yöntemleri üzerine yaptığım paylaşımlara tümdengelimli düşünme yöntemi hakkında bir paylaşım yaparak devam etmek istiyorum.

Ama öncesinde kısaca daha önce hakkında paylaşımda bulunduğum düşünme biçimlerinin isimlerini vermek isterim. Bunlar;

-   Analitik düşünme yeteneğine sahip insan
-   Eleştirel Düşünme Üzerine
-   Tümevarımlı Düşünme Yöntemi Üzerine
-   Analojik düşünme yöntemi üzerine

Şüphesiz ki, hep söylediğim gibi, bir pozitif bilimci olarak bu yazacaklarımın daha iyisini yazacak üyelerimiz olacaktır. Tüm üyelerin katılımı değerlidir.

Deduksiyon olarak da bilinen tümdengelim genelden özele ya da yasalardan olaylara geçiş şeklinde yapılan bir akıl yürütme biçiminde tanımlanmaktadır.

Analojik düşünme ile ilgili paylaşımımızda akıl yürütmenin en az iki önerme arasındaki ilişki sonucu birinden diğerini çıkartmak olarak tanımlandığını söylemiştik.

Tümdengelimli düşünme için bir örnek vermek gerekirse:
“Bütün kuşlar uçar.” “Güvercin de bir kuştur.” “O halde güvercin de uçar.”
çıkarımı tümdengelimli bir akıl yürütme ve düşünme biçimidir.

Bazı kaynaklarda yukarıda verdiğimiz tanım “tümelden tikeli” bulma tikele ulaşma yöntemi olarak da tanımlanabilmektedir. 

O halde tümdengelim doğru olan ya da doğru olduğu sanılan genel önermelerden zorunlu olarak çıkan yeni özel önermeler türetir.

Bu durumda öncül önerme doğru ise sonuçtaki önerme de mantıksal bir zorunlulukla doğrudur. Bir örnek vermek gerekirse:
“İnsanlar yaşamak için beslenmelidir.” “Çağatay da insandır.” “O halde Çağatay da yaşamak için beslenmelidir.”
şeklinde yapılmış bir taşıma tümdengelimli bir taşımadır. Ve insanların yaşamak için beslenmeleri gerektiği doğru ise Çağatay’ın için durumun faklı olması beklenemez. Yani bu durum Çağatay için de doğru ve zorunludur.

Tümdengelimli düşünce de genel prensipler ortaya konduktan sonra bu prensiplere dayanarak gözlemler açıklanabilmektedir. Bu açıklama, başka bir deyişle, "Zihnimizin kanunlardan, kurallara örneklere, olaylara inerek yeni bir yargıda bulunmasıdır." biçiminde de kullanılabilir.

Tümdengelimin temelinde “bütün için doğru olan, parçaları için de doğrudur” ilkesi yatmaktadır denebilir.

Tümevarımın tersine, genel ilkelerden özel durumlara inen bir akıl yürütme şeklidir. Burada herhangi bir genelleme (kanun, kural) ele alınır, sonra bundan yola çıkarak özele (olaya, örneğe) inilerek, yeni bir yargıya varılır.

Tümevarımlı düşünmeyi anlattığımız paylaşımda da söylediğimiz gibi özel bir gözlemler/kavramlar/olgular yardımıyla genel ilkeler ve genel olgular ortaya konmaktadır.

O halde tümel↔ tikel, genel↔özel arasındaki ilişkileri inceleyen tümevarım ve tümdengelim hep kullanılagelen ve kullanılmakta olan akıl yürütme ve düşünme yöntemleridir. Bu iki yöntem arasındaki bağlılık ve ikisinin birlikte kullanılması hep olagelmiştir.