Hakim mi, Hâkim mi, Hakîm mi?

[ADAM]

Türk Dil Kurumu bir türlü tutarlı olamadı. Sözcüklerde harflerin üzerindeki uzatma nitelikli şapkaları bir kabullenir, bir kaldırır.

Bu yüzden bir sözcüğü “hakim” biçiminde yazdığınızda bunu nasıl okuyacağınızı şaşırırsınız. Fonetiği gözetirsek, hakim mi, haakim mi, hakim mi?

Birincisinin bir anlamı yok aslında.

İkincisi, bir sıfat olarak egemen, üstün anlamına gelir. İsim olarak da, sıfatın bir türü: yargıç.

Üçüncüsü ise az bilinir hatta pek bilinmiyor bile diyebiliriz; bilge anlamına gelir. Masonlukta yer yer kullanılır ama kimilerinin yanlış kullandığı da ortada. Yanlış kullanan, Masonlukta bilgelik anlamında geçen şu hikmet sözcüğünün kökeninin hakîm olduğunu bilse, şaşırır belki de.

Eski Türkçenin Arapçaya dayanan bu türetmelerinin belli kuralları vardır ama kuralı bilmezseniz türetmeyi yapamazsınız. Ne dediğinizi bilmez ve anlatamazsınız.

Bizim güncel dilimizde hakîm sözcüğü yok ama hakîm sözcüğü yok ama hâkim sözcüğü, bir sıfat olarak yargıç ya da egemen anlamına gelmese bile var. «Şu tepe tüm ovaya egemen» diyebilir misiniz? Derzseniz olmaz. Tepe tüm ovaya hâkimdir.

Fakat birinden övgü ile söz ederseniz, onun “pek hakîm bir kişi” olduğunu söylediğinizde, sizi anlayan çıkmaz. Masonlar bile anlamaz.

Dilimizi iyi bilmeli, doğru kullanmalıyız.

Sözlediğimizi analatabilmemizden çok anlaşılabilmesini sağlamamız önemlidir.

[mbulut]

Güzel bir paylaşım olmuş. Tdk'nın bu belirsiz yapısından dolayı sıkıntı yaşayanlardan biri olduğumu söylemek yanlış olmaz herhalde.

Bu sebeple nüfus dairesinde (oğlumun kimliğine)  şapkalı "a" yazdıramadım.

Tdk'da batın kelimesi ;
1-Tıp dilinde kullanılan karın (batın-batın bölgesi)  olarak

2- Kuşak olarak " O, dördüncü batından dedesi oluyor" şeklinde (bu anlamı yeni görmüş oldum)

Benim batın kelimesini kullanmama götüren anlam ise batıni olarakta kullanılan  "gizli olan-içrek" anlamında olan batın kelimesi.

Gerçekten anlamını soranlara anlatımında sıkıntı çektiğim kelimelerden biri...

[peacewings]

Hüküm ve mahkûm sözcükleri de hâkim ile aynı kökten geliyor olmalı. Bu açıdan bu sözcüklerinin kullanımının, daha çok yargılama ile ilgili olduğu kanısına varabiliriz.

Hikmet, hakîm ve muhakeme sözcükleri de muhtemelen aynı kökenden. Burada bu sözcüklerin bilgi ile ilişkili olduğu kanısına varabiliriz.

Ancak;

Bir sözcük, diller arası alışveriş neticesinde yeni anlamlar kazanabilir yahut var olan anlamlarını yitirerek anlam daralmasına uğrayabilir. Bu açıdan sözcüğün Arapçadaki halinden ve kullanımdan ziyade, Türkçe'de nasıl kullanılageldiği daha önemli bence.

Sayın ADAM'ın yazısındaki bir yanlışı da düzeltmek isterim.

Eski Türkçe, Göktürk-Uygur ve Karahanlılar döneminin dilini kapsar. Bu açıdan Arapça türetme kuralları Eski Türkçe'nin sözcük türetme yöntemlerinden birisi değildir. Muhtemelen Sayın ADAM, Eski Anadolu Türkçesi ile Osmanlıca döneminden bahsediyor. Fakat o dönemde de bu tarz bir Arapça sözcük türetme yöntemine gidilmemiştir. Tercih edilen yol sadece Arapça ve Farsça'dan alıntılama şeklindedir.

[ADAM]

Madem düzeltme; bir düzeltme de benden olsun:

Bizim kuşağımız yani 20. yüzyılın ikinci yarısının Türkiyesinin okumuş kuşağı, 20. yüzyılın ilk yarısında kullanılan Türkçeye "Eski Türkçe" der. Bu Türkçenin öyle Orta Asya Türkçesiyle falan bir ilgisi, bağlantısı yoktur. Tersine. tümüyle Türkiyenin ulusal halk, edebiyat ve kültür dilidir ama Osmanlıcanın etkisi altında kalmış, dolayısıyla daha çok Arapça ve Farsça kökenlerle dolmuştur. (Meşrutiyet sonrası ve Cumhuriyet'in ilk döneminde Ziya Gökalp'in de bir öğesi olduğu Türklük ve Türkçecilik akımı ayrı bir konudur.) Sadece alıntıyla kalınmamıştır; kelime türetimleri (bir kökenden genellikle 11 keline çıkar) yapılmıştır nasıl yapıldığını, kuralları bilenlerce... Ancak 20. yüzyılın 40'lar ile başlayan ikinci yarısında yani bizim kuşağımızın gençlik döneminde, Öz Türkçe akımının oluşumuyla birlikte önceki dil "eski" olarak nitelenmiştir. Nitekim hâkim ve hakîm kelimeleri de işte o dönemin ve öncesinin sözcüklerindendir.

Bu konunun buraya getirilişi ise, her ikisinin de Masonlukta kullanılmış olmasıdır. Konu her ne kadar Türkçe bölümünde açılmış ise de, burasının masonlar sitesi olduğunu unutmayalım.   

[Perseus]

Merhaba;

 Yazıyı okuyunca bu konu ile ilgili hoş bir hikayeyi anımsadım.

 Bir gün müfettiş bir okulu denetlemeye gider,rast gele bir sınıfa girdiğinde öğretmenin şapkalı harfleri öğrencilere anlattığına şahit olur ve derki; öğretmenim biz bu harfleri müfredattan kaldırdık siz neden hala anlatıyorsunuz ki?

 Öğretmen müfettişe baktıktan sonra tahtaya aynen şu şekilde yazar " kârınızı bizimle paylaşır mısınız ?" ve müfettişe dönerek "şapkayı kaldırırsak,bu soruya cevap vermek ister misiniz ?" diye sorar. 

[ADAM]

Konumuzun dışında kalmış olsa da, genel açıdan Sayın Perseus'un anlatısı güzel.

Bu arada, öyküde geçen sözcük de herhalde babamın kız kardeşi olmamalı, değil mi?

[Perseus]

gözünüzden kaçmamış,tebrik ederim doğrusu

[ADAM]

Dilimizin kurallarını iyi bilir, elden geldiğince doğru kullanırsak, bunun tebrik edilesi yeri olmaz çünkü zaten yapılması gereken budur.

Fakat bilmez ve üstelik bir de Osmanlıcacılık savunması yapmaya kalkışacak olursak, vay halimize. (Osmanlı hanedanından olanların hiçbiri Osmanlıca bilmiyor.)

Bunlara hâkim karışmaz; hakîm olan acıyarak bakar. Hakim ne der, bilemem. 

[Perseus]

  Konu açılmışken şunu belirtmek isterim ki. Osmanlıca bambaşka bir olaydır. Tabi kide öğrenilmeli,araştırılmalı fakat bu asla halkın öğrenerek kullanacağı bir dil olamaz bence. hepsinden önce "divân edebiyatı" gerçeği var.
 
 ( belli bir kalıpla yazılan ve besteyle okunan şiir türü, divân edebiyatı şairlerinin şiirlerini topladıkları eser.)

  Kelime anlamı yukarıdaki  şekilde geçse de. Asıl olay bunu sadece saray ahalisinin ve çevresinin kullanmasıydı. Düşünsenize halkın ve idarecilerin kullandığı iki farklı tür var. Ne kadar doğru olabilir ki ?