Kadim dini gizemler arasında en meşhuru, Eleusis şehrinde Ceres (Demeter, Rhea, veya Isis) ve kızı Persephone onuruna beş yılda bir kutlanan Eleusis Gizemleri’dir. Eleusis okulunun inisiyeleri, felsefi kavramlarının inceliği ve gündelik yaşamda gösterdikleri ahlaki standardın yüksekliği nedeniyle bütün Yunan’da ünlüydü. Bu faziletleri nedeniyle Gizemler, Roma ve Britanya’ya kadar yayılmış, daha sonraki inisiyasyonlar bu ülkelerde verilmiştir. Kutsal dramların ilk sahnelendiği yer olan Attika’da (Eleusis’de) yaşayan insanların ismini alan Eleusis Gizemleri’nin, İsa’dan yaklaşık on dört asır önce Eumolpos tarafından kurulduğu kanaati yaygındır. Bu gizemi oluşturan ilkeler Platoncu felsefe sistemi sayesinde modern zamanlara kadar gelebilmiştir.
Eleusis kültü doğanın en değerli gizlerinin mistik yorumlarıyla, kendi devrinin medeniyetlerini etkileyip zaman içinde birçok küçük okulu içine almış ve bu daha küçük oluşumların sahip olduğu bütün değerli bilgileri kendi sistemiyle bütünleştirmiştir. Heckethorn, Ceres ve Baküs Gizemler’ini, İsis ve Osiris kültlerinin dönüşmüş bir hali olarak görmüştür. Gerçekten de kadim dünyanın gizli okullar diye adlandırılan bütün yapılarının kökleri gökyüzünde, dalları yeryüzünde olan ve tıpkı insan ruhu gibi görünmez olduğu halde mevcut araçlara ifade kazandıran daimi bir sebep olan tek bir felsefi ağaçtan türediğine inanmak için çok neden vardır. Gizem okulları bu tek felsefi ışığın yayıldığı kanallardır. Gizemlerin inisiyeleri, ruhani kavrayışları ve berrak zekâlarıyla, bu ilahi ağacın kusursuz meyveleri ve maddi dünya huzurunda Işık ile Hakikat’in gizli kaynağının kanıtlarıydılar.
Eleusis kültü, Küçük ve Büyük Gizemler olarak ikiye ayrılırdı. James Gardner’a göre Küçük Gizemler, Agrae kentinde bahar aylarında (muhtemelen bahar ekinoksu vaktinde), Büyük Gizemler ise Eleusis veya Atina’da sonbaharda (muhtemelen sonbahar ekinoksunda) kutlanırdı. Birincisinin yılda bir, ikincisininse beş yılda bir gerçekleştiği varsayılmaktadır. Eleusis ritüelleri çok gelişmiş ritüellerdi ve bu ritüelleri anlamak için Yunan mitolojisini derinliğine bilmek gerekiyordu. Çünkü bu ritüeller, gizem okulları tarafından inisiyelerin gizli anahtarlarıyla ezoterik açıdan yorumlanıyorlardı.
Küçük Gizemler Persephone’ye adanmıştı. Eleusinian and Bacchic Mysteries [Eleusis ve Baküs Gizem Okulları] adlı eserinde Thomas Taylor okulun amaçlarını şu şekilde özetler: “Küçük Gizemler kadim kurucusu olan tanrıbilimciler tarafından, saf olmayan ruhun yersel bir bedenle sarmalanmış, maddi ve fiziksel doğayla kuşatılmış durumunu göstermek için kurulmuştur.”
Küçük Gizemlerinde geçerli olan efsanede Ceres’in kızı Persephone, yeraltı tanrısı Plüton veya Hades tarafından kaçırılır. Persephone güzel bir korulukta çiçekler toplarken yer birdenbire açılır, ölümün karanlık efendisi muhteşem savaş arabasıyla kasvetli derinliklerden çıkar ve çığlıklar atıp çırpınan tanrıçayı yeraltı âlemine götürerek kraliçesi olmaya zorlar.
Birçok inisiyenin bile bu alegorinin mistik anlamını kavradığı kuşkuludur, birçoğu için bu efsane sadece mevsimlerin birbirini takip etmesiyle ilgilidir. Gizem okullarıyla ilgili tatmin edici bilgi edinmek her zaman zordur; çünkü adaylar iç gizleri avama ifşa etmemek için sessizlik yemini etmişlerdir. İnisiyasyon seremonisinin başında aday, bu amaç için kurban edilen hayvan postunun üzerinde durur ve ona verilmek üzere olan kutsal hakikatleri açığa vuracaksam ölüm dudaklarımı mühürlesin, diye yemin eder. Bununla birlikte bazı dolaylı yollarla kimi sırlar bugüne kadar ulaşmıştır. Nefoitlere verilen öğreti özet olarak şöyledir:
Eleusis Gizemleri’nde genellikle Psyche denilen ve Persephone’yi sembolize eden insan ruhu, esasında maddi olmayan, ruhani bir şeydir. Onun gerçek evi yüksek âlemlerdir. Burada maddi suret (şekil) ve maddi kavramların bağlarından özgür olarak tümüyle canlıdır ve kendini eksiksiz ifade eder. Bu öğretiye göre insanın fiziksel, beşeri doğası bir mezar, bir bataklık, bütün hüzün ve ıstırabın kaynağı olan, sahte ve fâni bir şeydir. Platon bedeni ruhun tabutu olarak tarif eder ve bununla yalnızca insanın cismini değil, aynı zamanda beşeri doğayı kast eder.
Küçük Gizemlerin kasveti ve sıkıntısı, beşeri ortamın sınırlarını ve yanılsamalarını kabul ettiği için kendini dışa vuramayan spritüel ruhun ıstırabını temsil eder. Eleusisçi savın özü, insanın ölümden sonra hayatta olduğundan ne daha iyi ne de daha akıllı olmasıdır. Buradaki geçici misafirliği sırasında cehaletin üzerine yükselmezse, ölünce, sonsuza kadar amaçsız dolaştığı, bu yaşamda yapmış olduğu hataları sonsuza kadar yaptığı ebediyete gider. Burada mal mülk arzusunu yenemezse, bu arzuyu kendisiyle birlikte görünmez âlemlere taşıyacak ve burada arzusunu hiçbir zaman gerçekleştiremeyeceği için sonsuza kadar acı çekecektir. Dante’nin Cehennemi, ruhani doğalarını açlığın, alışkanlığın, bakış açılarının ve kişiliklerinin sınırlamalarından kurtaramayan insanların acılarını sembolik olarak anlatır. Fiziksel hayatlarında kendilerini geliştirmek için bir şey yapmayan (ruhları uyku halinde olanlar) ölümde Hades’e giderler ve burada hayat boyunca uyudukları gibi sonsuza kadar yan yana uyurlar.
Eleusis filozofları için fiziksel dünyaya doğmak kelimenin tam anlamıyla ölümdür; ruhani anlamda tek gerçek doğum insanın spiritüel ruhunun kendi etsel doğasının rahminden çıkmasıdır. Longfellow “Ruh uyuyan bir ölüdür,” der ve bu mısrasıyla Eleusis Gizemleri’nin özüne dokunur. Tıpkı suda (kadimlere göre bu geçici ve yanılsamalı element, maddi evreni temsil ederdi) kendine bakan Narcissus’un bir yansımayı kucaklayabilme uğruna hayatını kaybetmesi gibi, doğanın aynasına bakıp yansımasını gördüğü cansız toprağı, kendi gerçek benliği kabul ederek fiziksel hayatın ona sunduğu kendi ölümsüz, görünmez benliğini gerçekleştirme şansını yitirir.
Bir kadim inisiye canlıların ölüm tarafından yönetildiğini söyler. Sadece Eleusisçi hayat anlayışını bilen insanlar bu ifadenin gerçek anlamını kavrayabilirler. Bu söz, insanların çoğunun yaşayan ruhları tarafından değil, akılsız (dolayısıyla ölü) hayvani kişilikleri tarafından yönetildikleri anlamına gelir. Bu Gizemlerde ruh göçü ve reenkarnasyon da öğretiliyordu, ancak biraz farklı bir biçimde.
Gece yarısı gayp âlemlerinin yeryüzü küresine çok yaklaştığına ve maddi varoluşa yaklaşan ruhların gece yarısı saatinde maddi varoluşa geçtiğine inanılırdı. Birçok Eleusis seremonisi gece yarısı yapılmıştır. Dünya hayatlarında yüksek doğalarını uyandırmayı başaramayan ve şimdi gayp âlemlerinde, kendi yarattıkları bir karanlıkla çevrili olarak avare bir biçimde dolaşan bu uyuyan ruhlardan kimileri, bazen, gece yarısı vaktinde dünyaya girer ve çeşitli yaratıkların şekline bürünürler.
Eleusis mistikleri, intiharın kötülüğü üzerine çok vurgu yapmışlar, bu günahla ilgili ifşa edemeyecekleri çok derin bir gizemi bildiklerini açıklamışlar ve kendi hayatlarına kıyanları çok büyük acılar beklediği konusunda müritlerini uyarmışlardır. Bu bahsedilenler, özetle, Küçük Gizemler inisiyelerine verilen ezoterik doktrini oluştururdu. Bu aşama büyük ölçüde felsefi fırsatlarını kullanmada başarısız olanlarla ilgili olduğu için inisiyasyon odaları yeraltındaydı ve ritüelistik dramlarda Hades’in dehşetengiz hikâyeleri canlı bir şekilde tasvir edilirdi. İşkenceler, sınamalar ve tehlikelerle dolu dehlizleri başarıyla geçtikten sonra adaya Myste unvanı verilirdi. Bu, perdenin ardından gören veya görüsü bulutlu olan anlamına gelirdi. Fakat aynı zamanda adayın perdenin önüne getirildiğini ve bu perdenin daha yüksek derecelerde yırtılacağı anlamına gelirdi. İman yolunda kalbin sözünü dinleyerek hakikat arayan kişiyi gösteren modern “mistik” terimi, muhtemelen bu kadim kelimeden türemiştir. Çünkü iman, görünmeyen veya örtülü şeylerin gerçekliğine olan inanç demektir.
Adayın Küçük Gizemler’in sınavlarını başarıyla atlattıktan sonra girdiği–belki
o zaman bile kabul edilmediği– Büyük Gizemler, Persephone’nin annesi Ceres’e aitti. Bu Gizemde Ceres, kaçırılan kızını bulmak için dünyayı dolaşırken temsil edilir. Ceres kayıp çocuğunu (ruh) bulmak için yanında iki meşale –sezgi ve akıl– taşır. Sonunda Persephone’yi Eleusis’ten çok uzak olmayan bir noktada bulur ve minnettarlığı nedeniyle oradaki halka buğday ekimini öğretir. Ayrıca gizem okullarını kurar. Ceres ölülerin ruhlarının tanrısı olan Plüton’un önüne çıkar ve ondan Persephone’nin evine dönmesine izin vermesini ister. Tanrı, Persephone ölümlülük meyvesi olan nardan yediği için, önce bunu yapmayı reddeder, sonra uzlaşmaya yanaşarak Persephone’nin, yarım yıl Hades’in karanlığında onunla birlikte yaşamayı kabul etmesi şartıyla yılın geri kalan yarısında yukarı dünyada yaşamasına izin verir.
Yunanlılar Persephone’nin solar enerjinin tezahürü olduğuna inanıyorlardı. O kış ayları boyunca Plüton’la birlikte yeraltında yaşıyor, fakat yazın bereket tanrıçasıyla birlikte geri dönüyordu. Efsaneye göre çiçekler Persephone’ye âşıktır ve o, Plüton’un karanlık âlemi için yeryüzünden ayrıldığında bitkiler ve çiçekler yas tutarak ölürler. İnisiye edilmemiş avamlar bu konularda kendilerine ait görüşlere sahipken, Yunan alegorilerinin hakikatleri, bu yüce felsefi ve dini mesellerin büyüklüğünü kavrayabilen rahipler tarafından güvenle saklanmışlardır.
Thomas Taylor, Büyük Gizem öğretilerini aşağıdaki şekilde özetler: “Büyük Gizemler üstü kapalı bir şekilde, mistik ve harika görülerle, maddi doğanın kirlenmesinden arındığı ve sürekli olarak entelektüel (ruhsal) görüye yükseltildiği zaman burada ve bundan sonraki hayatta ruhun kavuşacağı saadeti ima eder.”
Küçük Gizemlerin bilincin yanılsama âlemine dokuz günde (embriyolojik açıdan dokuz ayda) inip, gerçekdışının peçesine bürünmesini anlatması gibi, Büyük Gizemler de ruhani yenilenme ilkelerini anlatıp inisiyelere maddi cehaletin bağlarından özgürleşmenin basit, ama aynı zamanda doğrudan ve eksiksiz yöntemini ifşa ediyordu. Tıpkı Caucasus dağına zincirlenen Prometheus gibi, insanın yüksek doğası onun yetersiz kişiliğine zincirlenmiştir. Dokuz günlük inisiyasyon aynı zamanda insan ruhunun dünyevi bir bedene bürünürken geçtiği iniş sürecindeki dokuz küreyi (veya âlemi) sembolize eder.
Yüksek dereceden müritlere verilen gizli ruhani gelişim alıştırmaları bilinmiyor; ancak bunların Brahmanik Gizemler’dekine benzer olduğuna inanmak için bir sürü neden vardır. Çünkü Eleusis Gizemleri’nin Sanskritçe “Konx Om Pax” kelimeleriyle bittiğini biliyoruz.
Alegorinin, Persephone’nin Plüton’la kalmak zorunda olduğu altı aylık dönem ile yukarı dünyayı ziyaret ettiği ikinci altı aylık dönemden bahseden kısmı, derin tefekkür için epey malzeme sunar. Büyük ihtimalle Eleusis inisiyeleri ruhun uyku sırasında vücudu terk ettiğini veya en azından özel bir eğitimle terk etmeyi öğrenebileceğini biliyorlardı. Böylece Persephone uyanık saatlerde Plüton’un âleminin kraliçesi olarak kalırken, uyku saatlerinde spritüel âlemlere yükselebilir. İnisiyelere, Persephone’yi (inisiyenin ruhunu) maddi doğasının karanlığından yükselip kavrayış ışığına kavuşmasına izin vermesi Plüton’la nasıl konuşacakları öğretilmişti. Toprağın ve katılaşmış kavramların kelepçelerinden bu şekilde özgürleşen inisiye, sadece bu hayat boyunca değil, sonsuzluk boyunca özgürleşmiştir. Çünkü ölümden sonra cennet denilen üst âlemde tezahür etmesini sağlayan araçları bir daha yitirmeyecektir.
Aşağıdaki karanlık hali gösteren Hades fikrinin karşıtı olarak, tanrıların dağların doruklarında yaşadıkları söylenirdi. Bunun çok iyi bilinen örneği Yunan tanrılar meclisinin on iki tanrısının birlikte yaşadığı Olimpos dağıdır. O halde inisiye edildiği dehlizlerde dolaşan Neofit, ruhun aşağı âlemlerden saadet âlemlerine yükselişini gösterecek şekilde giderek daha çok aydınlatılmış odalara giriyordu. Bu odadan odaya geçişin sonunda duvarları resimlerle süslü büyük bir odaya giriyordu, bu odanın merkezinde tanrıça Ceres’in ışıklar içinde heykeli dururdu. Burada muhteşem cüppeleri içinde papazlarla çevrili olarak Hierophant’ın önünde ona en yüksek Eleusis Gizemleri öğretilirdi. Bu seremoninin sonunda aday Epoptes olarak selamlanırdı; Epoptes doğrudan bakan veya gören anlamına gelir. Aynı nedenle inisiyasyona otopsi denirdi. Bundan sonra Epoptes’e bazı kitaplar verilirdi. Gizli öğretilerin ve talimatların yazılı olduğu taş tabletlerden oluşan bu kitap muhtemelen şifreliydi. John A. Weisse, The Obelisk in Freemasonry [Hürmasonlukta Dikili Taş] adlı eserinde Eleusis Gizemleri’nde görev alan şahısların inisiyasyonu yöneten bir erkek bir de kadın kâhin, bir kadın ve bir erkek meşale taşıyıcısı, bir erkek haberci, bir erkek ve bir kadın sunak hizmetlisinden ibaret olduğunu söylüyor. Bunlardan başka görevliler de vardı. Aynı yazar, Porphry’e göre kâhinin Platon’un Demiurgus’u, yani dünyanın yaratıcısını; meşalecinin Güneş’i, sunak görevlisinin Ay’ı, elçinin Hermes, yani Merkür’ü ve diğer görevlilerin de küçük yıldızları temsil ettiğini söylüyor. Mevcut kayıtlara göre ritüeller sırasında doğaüstü tuhaf olaylar olmaktadır. Birçok inisiye, tanrıları bizzat gördüklerini iddia etmiştir. Bunun dini vecdin mi, yoksa görünür rahiplerle görünmeyen güçlerin işbirliğinin bir sonucu mu olduğu bizim için bir sır olarak kalacaktır. Apuleius Altın Eşek adlı eserinde Eleusis Gizemleri’ne inisiyasyondan –büyük bir ihtimalle kendi inisiyasyonundan– şu şekilde bahsetmektedir. “Ölümün hudutlarına kadar indim, Proserpine’nin eşiğinden geçip kendimle birlikte bütün elementleri getirerek geri döndüm. Gece yarısında muhteşem bir ışıkla parlayan güneşi gördüm, ona doğru çekildim, yukarıda ve aşağıdaki tanrılara, ve hemen tapındım onlara.”
Eleusis Gizemleri’ne kadınlar ve çocuklar da katılıyordu, bir tarihte gizemlerin binlerce inisiyesi olmuştur. Bu devasa sayıda müridin hepsi en yüksek ruhani ve mistik öğretilere hazır olmadığı için cemaat içinde bazı ayrımlar kaçınılmaz olmuştur. En yüksek öğretiler sadece sınırlı sayıda inisiyeye veriliyordu; akıllarının üstünlüğü dolayısıyla bu kişiler temeldeki felsefi kavramları çok iyi anladıklarını kanıtlayan insanlardan oluşuyordu. Sokrates, Eleusis Gizemleri’ne inisiye olmayı reddetmiştir; üyesi olmadığı halde ilkelerini bildiği için, üye olmanın dilini tutmak anlamına geldiğini anlamıştı. Kadim dünyanın en büyük zihinlerinin ona duyduğu saygıdan Eleusis Gizemleri’nin yüce, sonsuz hakikatleri barındırdığını anlayabiliyoruz. M. Ouvaroff sormaktadır, “Eğer kâhin sadece kendinin veya tarikatın görüşlerini haykırmakla yetiniyor olsaydı, Pindar, Platon, Cicero, Epictetus gibi isimler onlardan büyük bir saygıyla bahseder miydi?”
Adayların inisiyasyon sırasında giydikleri kıyafetler yıllarca saklanır ve neredeyse kutsal niteliklere sahip olduklarına inanılırdı. Ruhun bilgelik ve erdem dışında hiçbir örtüsü olamayacağı için, henüz gerçek bilgiye ulaşmamış olan adaylar Gizemlere çıplak olarak katılırlar, onlara önce bir hayvan derisi, ardından inisiyelerden aldıkları felsefi öğretileri sembolize edilen kutsal cüppeler verilirdi. İnisiyasyon sırasında aday iki kapıdan geçerdi. Aşağı âlemlere açılan birinci kapı, onun cehalete doğuşunu sembolize ederdi. İkinci kapı görünmeyen ışık kaynaklarıyla iyice aydınlatılan ve içinde Ceres’in heykeli bulunan ışıklı bir odaya açılırdı. Bu oda, Işık ve Hakikat’in ikametgâhı üst âlemi sembolize ederdi. Strabo, büyük Eleusis tapınağının yirmi ile otuz bin insanı alabildiğini söylemektedir. Zerdüşte adanan mağaralarda da ölüm ve doğumu sembolize eden iki kapı bulunurdu. Porphyry’den alınan şu alıntı Eleusisçi sembolizmin aslına hayli uygun bir tasvirini sunar: “Aydınlatıcı ilke olan ve en latif ateşin içinde bulunan Tanrı, kendilerini maddi hayatın üstüne çıkaramayan insanların gözleri için görünmez kalır. Bu açıdan, şeffaf cisimler, kristaller, Paros mermeri ve hatta fildişi, ilahi ışık fikrini çağrıştırır. Altın ise kararmayan maden olarak onun saflığını gösterir. Bazıları kara taşın ilahi özün görünmezliğini sembolize ettiğini düşünmüştür. Mutlak aklın temsili için, Tanrı güzel bir insan biçiminde temsil edilir (Tanrı güzelliğin kaynağı olduğu için). Tanrı’nın bütün özelliklerini göstermek için farklı yaşlardan, farklı duruşlarda –oturan veya ayakta– her iki cinsiyetten, bir bakire ve bir bakir, bir koca ve bir gelinle temsil edilir. Aydınlık olan her şey tanrılara atfedilir; küre, küresel her şey, evren, güneş, ay ve bazen talih ve umut. Daire, bütün dairevi şekiller, sonsuzluk, göksel hareketler, göklerin bölgeleri ve felekleri.
Dairelerin bölümleri, ayların fazları, piramitler ve obeliskler, yanıcı ilkeler gibi semboller aracılığıyla gökyüzünün tanrıları işaret edilirdi. Bir koni güneşi, bir silindir yeryüzünü, fallus ve üçgen (bir matriks sembolü) doğurganlığı işaret eder.” (Bkz. Essay on the Mysteries of Eleusis [Eleusis Gizem Okulları Üstüne Bir Makale], M. Ouvaroff).
Heckethorn’a göre Eleusis Gizemleri en uzun yaşamış olan gizem okuludur ve Hıristiyanlık inancını kabul etmeyen herkesi zalimce yok eden Theodosius tarafından son verilene dek, neredeyse MS 400 yılına kadar cemiyet olarak varlığını sürdürmüştür. Felsefi cemiyetlerin en büyüklerinden biri olan bu cemiyet için Cicero onun insana sadece nasıl yaşayacağını değil nasıl ölüneceğini de öğrettiğini söyler.
Manly P. Hall, Tüm Çağların Gizli Öğretiler
Antik gizemler yeterince incelendiğinde,yerleşik dinlerde kullanılan alegorilerin,sembolerin,inanç unsurlarının örtüştüğünü kolaylıkla görüyoruz.Bundan sonra yayınlayacağım gizemlerde bunu daha bariz göreceksiniz.
Bu durum bizi nereye götürür?...İyisi mi,buna herkes kendisi karar versin.
Saygılar