Masonlar.org - Harici Forumu

 

Gönderen Konu: Azerbaycan Türkleri (Azeriler)  (Okunma sayısı 10823 defa)

0 Üye ve 1 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Ağustos 14, 2010, 10:43:20 ös
  • Ziyaretçi

Azeriler[, Azerbaycanlılar,Azerbaycan Türkleri,ya da Azeri Türkleri]. Çoğunlukla İran Azerbaycanı ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nde, fakat Kafkasya ve İran platosu'nun arasında daha geniş bir alanda da yaşayan Türk halkıdır.

1813 Gülistan Antlaşması ve 1828 Türkmençay Antlaşması ile Aras Nehri'nin kuzeyi Rusya İmparatorluğunun egemenlik altına girmiş ve Azeriler ikiye bölünmüştür. Bir uluslararası sınırın her iki tarafında yaşamalarına rağmen Azeriler tek bir etnik gruptur. Azerileri birleştiren bir niteliğe sahip olan Azerice ve Türk dil ailesinin Oğuz grubu'na ait olan Türkmence, Kaşkayca ve Türkçe (Irak Türkmenleri tarafından konuşulan diyalekt dahil olmak üzere) ile karşılıklı anlaşılabirliğe sahiptir. Azerbaycan'daki Azeriler genellikle seküler, İran'dakiler ise dindar Müslümanlardır. Azerbaycan'ın 1991'deki Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığından beri din ve sınır ötesi etnik bağlarda yenilenmiş bir ilgi görülmektedir.[28]Konu başlıkları

Nüfus dağılımı

Çoğunluğunu 25 milyon - 33 milyon ile İran İslam Cumhuriyeti'nde yaşayanlar oluşturmakla birlikte, Azerbaycan Cumhuriyeti'nde 9 milyon, Rusya'da 0,6 milyon, Gürcistan'da 0,4 milyon, Irak'da 300-900 bin , olmakla toplamda 23 - 24 civarında Azeri yaşamaktadır. İran'da Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Erdebil, Zencan, Gilan, Kürdistan, Merkezi Kazvin ve Hamedan gibi eyaletlerde ve başkent Tahran'da ikamet ederler. Türkiye'de ise Iğdır, Kars Van gibi illerde ikamet ederler. Büyük Sovyet Ansiklopedisi ve An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires 'e göre, Avşarlar, Karapapaklar, Ayrumlar, Şahsevenlerve Padarlar, "Azerbaycanlılar"ı oluşturan etnografik unsulardır

Azerilerin menşeine dair farklı tezler mevcuttur.

Eski Sovyetler Birliği, İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Azerbaycan tarih yazımında Türklerin Azerbaycan coğrafyasıa yerleşmeleri konusunda ideolojilerden doğan farklı tezler mevcuttur.[41] 1939'da Josef Stalin tarafından ortaya atılan"Medya-Atropatena tezi" 'ne göre, M. Ö. XI - IV yüzyıllarda Medya'da İranî dilini konuşan Atropatenalılar orta çağda Türklerin bölgeye yerleşmesiyle Türk dilini benimseyip yeni Türk halkına dönüşmüştür. 1948'de V. N. Leviatov ve yandaşları tarafından ileri sürülen "Albanya tezi"'ne göre, Arap hilafetinin egemenliği döneminde Albanya'da oturan Albanların bir kısmı müslümanlaşmış ve diğer kısmı da hıristiyan kalmıştır. Ayrıca İ. P. Petruşevski'ye göre, hırisiyan kalanlar Ermeni olmuş ve müslümanlaşan Azeri olmuştur. "Eski Türk tezi"ne göre Türklerin yerleşmesi 3 dalga halinde olmuştur. İlk dalga M.Ö. VII. yüzyıl sonrarından VIII. yüzyıl başlarına kadar, bu tezin savuncuları tarafından Türk olduğu iddia edilen Kimmerler, İskitler, Sakaların Kafkasya'ya yerleşmesidir. İkinci dalga ise II.-IV. yüzyıllar arasında Hunlar, Hazarlar, Sabirler ve diğer soyların göçleriyle yaşanmıştır. Son dalga XI. yüzyıl başlarından itibaren Selçukluların yerleşmesiyle yaşanmıştır. "Oğuzların gelişi tezi"'ne göre Azeriler bölgeye 11. yüzyılda Orta Asya’dan Oğuzlar ve diğer Türkmen boylarının akınları ile gelerek yerlşmiş Karapapaklar, Afşarlar, Ayrumlar, Padarlar, Şahsevenler, Karadağlılar ve diğer bazı etnik gruplardan şekillenmişlerdir ve kökenlerinde Kafkas ve Türk unsurlar vardır. Osman Turan'a göre, Orta Asya'nın Moğol İstilasına uğramasından sonra bazı Türk grupları da Moğol hakimiyetini tanımadıkları için gelip Azerbaycan'a yerleşmişlerdir. ve Selçuklulardan sonra Moğol İmparatorluğu ve Büyük Timur İmparatorluğu idaresinde yaşamış sonrasında ise Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerini kurmuşlardır. Başka bir görüşe göre, Azerbaycan halkının oluşumu 15-16 yüzyıllarında, Safevi rejimi sırasında, Şahsevenler, Kızılbaşlar ve Karadağlılar gibi Türkçe konuşan kabilelerin Küçük Asya'dan modern Azerbaycan bölgesine göç ettiği zaman tamamlanmıştır. Başka bir teze göre de, Rusya İmparatorluğu döneminde 19. yüzyıl sonlarına karar Tatarlar ve 20. yüzyıl başında Türkler olarak sayılan etnik grubun bir kısmını oluşturan topluluk için Sovyet döneminde Marksist-Leninist tarih görüşü, Azerbaycan halkının Türk kökenini çarpıtmaya çalışmış ve "Azerbaycanlılar" ve "Azerbaycan Dili" diye suni bir etnik grup ve dil yaratılmak istenmiştir. Özellikle Stalin döneminde Azerilerin kökü Medlere, Manna'ya, Atropatena'ya, Farslara ve Albanya'ya dayandırmaya çalışılmıştır.Ancak kabul görmemiştir..Bu dönemde etnik kimliğin adı "Türk"ten "Azerbaycanlı"ya, milletin konuştuğu dilin adı da "Türk Dili" nden "Azerbaycan Dili"ne değiştirilmiştir.

Tarih

Safevi Devleti'ni kuran I. İsmail'in Azerbaycan ve İran'daki Türklerin tarihinde önemli yeri vardır. Safevi döneminde Şah İsmail'in Şiiliği siyasi bir araç olarak kullanarak yükselmesi yalnız Azerilerin değil bütün Türk-İslam aleminin kaderini değiştiren önemli olaylardan biri olmuştur. Şah İsmail, bütün Azerbaycan'ı imparatorluğuna dahil edince Azeriler ordunun esas nüvesini oluşturmuşlardır. Safeviler, Afşarlar ve Kaçarlar gibi Türkmen boyları tarafından kurulan İran devletlerinin egemenliği altında yaşadıkları için din ve dil olarak Farslardan etkilenmiştir.

Nadir Şah'ın 1747'de öldürülmesi üzerine kurulmuş de-fakto bağımsız hanlıklar Azerilerin tarihinde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Tarih boyunca birçok devletin hâkimiyeti altına giren Azerbaycan'a bu dönemde hâkim olan devletler, gönderdikleri idarecilerle buraları ne kadar kendilerine bağlamak istemişlerse de, halk daima hanını tanımayı sürdürmüştür. Bu sosyal yapının doğurduğu "Hanlıklar Dönemi", 1828 yılına kadar sürdü. 18. ve 19. yüzyıllarında yer alan Rus-İran Savaşları'nın ardından Günümüzdeki Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprakları Rusya tarafından ele geçirildi. Bunun üzerine Rusya İmparatorluğu topraklarında yaşayan Azeriler din ve dil açısından Ruslar'dan etkilenmiştir.

Sovyet egemenliği döneminde Marksist-Leninist öğretisi doğrultusunda Azerbaycan halkının etnik kökenindeki Türk unsurunun bertaraf edilmeye çalışıldığı görülmüştür.

28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kurulmuştur.

Temmuz 1920'de Tebriz'de Muhammed Hiyabani önderliğinde yalnızca 13 Eylül 1920'ye kadar sürecek olan Azadistan kurulmuştur.

12 Aralık 1945'te kısa ömürlü Azerbaycan Millî Hükûmeti kurulmuştur.

Kültür

Uzun bir süre göçebe olarak hayatlarını sürdüren Türkmen kavimlerinden olan Azeriler, birçok bakımdan Avrasyalıdir; kuzey Azerileri Rus, Sovyet ve Doğu Avrupa etkilerini, güney Azerileri ise Türkî-İranî ve Fars etkisinde kaldılar. Çağdaş Azeri kültürü edebiyat, sanat, müzik ve filmde çeşitli atılımları kapsamaktadır.

Dil

Azeriler, Azerice ("Azerbaycan Türkçesi" olarak da bilinir) konuşurlar. Azerice bir Türk dilidir ve her iki dilin arasında küçük aksan, sözcük ve gramer farklılıkların bulunmasına karşın Azerice, Türkçe ile karşılıklı olarak anlaşılabilme özelliğine sahiptir. Karşılıklı anlaşılabirliğe sahip olan diğer Türk dillerin arasında Türkmence, Kaşkayca ve Irak Türkmenleri tarafından konuşulan Türkçe lehçesi de yer alır. Azerice, 11. yüzyılda Azerbaycan'da saptanan Batı Oğuz Türk dilinin soyundandır. Erken Oğuzca genellikle ağıza ait bir dildi, ancak 13. yüzyılda edebî bir dil olarak gelişmeye başladı. Oğuz dilinden türetilen erken sözlü Azericesi, Türk mitolojisini içeren Dede Korkut hikâyeleri ve Köroğlu Destanı gibi tarihî destanlar (Azerice'de "dastan") ile başladı. Geçmişteki en erken Azeri eserleri Nesimi'ye (ö. 1417) ve onyıllar sonra Fuzûlî'ye (1483-1556) kadar saptanabilir. Safevi Hanedanı Şahı I. İsmail, Hatai takma adı ile Azeri şiirler yazdı. Çağdaş Azeri edebiyatı, Samed Vurgun, Şehriyar ve birçok diğer yazarın eserlerinde aksettirildiği tarzındaki hümanizmindeki geleneksel vurguyla devam etti.[60]

Azeriler genellikle çift dillidir ve Azerice'nin yanında çoğunlukla, Rusça (Azerbaycan) ya da Farsça'yı (İran) akıcı bir şekilde konuşabilirler. Azerbaycan'ın yaklaşık 8 milyon kişilik nüfusunun 5 milyonu Rusça da bilmektedir. Ek olarak, 1999'da Azerbaycan Cumhuriyeti'nde aşağı yukarı 2.700 Azeri (toplam Azeri nüfusun %0,04'ü) Rusça'yı ana dili olarak konuşmaktaydı. İran'da 2002'de yapılan bir ankete göre, İran'daki örneklem nüfusun %90'ı Farsça konuşabilir, %4,6'sı Farsça'yı sadece anlayabilir, ve %5,4'ü Farsça'yı ne konuşabilir ne de anlayabilir. İran'da en çok konuşulan azınlık dili Azerice'dir (%24).

Din
Ana maddeler: Azerbaycan'da din, Azerbaycan'da İslam, Azerbaycan'da Hıristiyanlık, ve İran'da İslam

Azerilerin çoğu Şii Müslümanlarıdır. Sünni Müslüman, Zerdüşt, Hıristiyan ve Bahai azınlıkları da var. Azerbaycan, seküler bir ülke olması nedeniyle Azerbaycan'daki herhangi bir dine inanan Azerilerin sayısı bilinmiyor. Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Hıristiyan Azerilerin sayısı aşağı yukarı 5.000 kişi, ve bunların çoğu son zamanlarda dinlerini Hıristiyanlığa değiştiren dönmelerdir. Kırsal bölgelerden bazı Azeriler, bazı alanların kutsallığı ve bazı ağaçlara ve taşlara karşı çok büyük saygı duymak gibi İslam-öncesine dayanan animist inançları hâlâ daha izlemektedirler. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde İslami bayramlara ek olarak Nevruz gibi bahar bayramı ve Noel gibi diğer dinlerden alınan bayramlar da kutlanır. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Azeriler, zaman geçtikçe Müslüman miraslarına daha çok yaklaşıyorlar, ve son zamanlarda yapılan raporlara göre İslam, birçok Azeri gençin ilgisini çekmektedir.


 

Benzer Konular

  Konu / Başlatan Yanıt Son Gönderilen:
0 Yanıt
2548 Gösterim
Son Gönderilen: Aralık 17, 2007, 03:38:24 ös
Gönderen: Ulu Mason
10 Yanıt
7392 Gösterim
Son Gönderilen: Nisan 04, 2016, 11:25:18 öö
Gönderen: Perseus
18 Yanıt
24179 Gösterim
Son Gönderilen: Ağustos 15, 2012, 05:27:57 ös
Gönderen: KibagamiXII
8 Yanıt
19499 Gösterim
Son Gönderilen: Mayıs 16, 2011, 05:16:49 ös
Gönderen: Thoth
3 Yanıt
4414 Gösterim
Son Gönderilen: Mart 23, 2015, 08:51:54 öö
Gönderen: Spock