Devşirme Usûlü nereden ve neden çıkmıştır?

[Ittihatci]

Devşirmenin başlama sebeplerini şöylece özetlemek mümkündür:

1) Yıldırım Bayezid'in Ankara mağlûbiyetinden sonra fetihlerin duraklaması, hattâ muvakkaten (geçici olarak) gerilemesi sebebiyle yeniden esir elde edilememesi, acemi oğlan ihtiyacını arttırmıştır.

2) Ayrıca bugün Amerikan ordusunda asker olmak için can atan çok sayıda üçüncü dünya ülkesi vatandaşı insanların mevcut olduğu inkâr edilemediği gibi, o günün tek süper gücü olan Osmanlı Devleti'nin en önemli ordusu olan Yeniçeri teşkilatında görev almak için Müslüman ve Hıristiyan her çevreden talepler gelmeye başlamıştır.

3)Bir diğer önemli sebep de gayrimüslimlerin askerlik edemeyişleri ve buna karşı cizye vergisi ödemeleri söz konusu olduğundan, gayrimüslimler ve özellikle Osmanlı hayranı Bulgar, Arnavut, Bosnalı ve Ermenilerin, Osmanlı ordusunda görev alma arzuları gittikçe artış göstermiştir.

İşte bütün bu sebeplere dayanan Osmanlı Devleti, belli bir kanun ve kaide çerçevesinde, sadece gayrimüslim Bulgar, Arnavut, Bosna yerlileri ve Ermenilerden, hem rızaları dahilinde olmak ve hem de belli bir kaide dahilinde yapılmak şartıyla, her kırk haneden bir tane 14 ilâ 18 yaş arasında genci, Osmanlı ordusunun temelini teşkil eden Yeniçeri teşkilâtına girmek veya sarayda önemli vazifeler yapmak üzere devşirmeye başlamıştır. Bu usûle devşirme adının verildiğini ve bunun kanunnamesinin hazırlandığını görüyoruz.

Usûl hakkında bilgi vermeden evvel şu bir kaç hususun bilinmesinin zaruret olduğu kanaatindeyiz:

A) Yeniçeri teşkilâtına girmek veya saraya girmek, önemli bir şeref olmasından ve hattâ bu yolla Yeniçeri olan yahut saraya girenler, belli bir müddet sonra, önemli mülkî ve askerî makamlara geldiklerinden dolayı, gayrimüslim gençlerin ve ailelerin bunu arzuladıklarını açıkça görüyoruz. Diyarbekir Beylerbeyi ve sonradan da Mısır Beylerbeyi olan Hüsrev Paşa, bu yükselenlere verilecek en bâriz misaldir. Hattâ Müslüman Boşnaklar, Müslüman olduklarından dolayı kendi çocukları devşirilmeye tâbi tutulmadığından, ısrarla, bu kanun gereği çocuklarının toplanmasını kendileri arzu etmişlerdir. Israrlı arzuları üzerine, Müslümanlardan sadece Boşnaklar devşirme kanununa tâbi olmuşlardır. Bunlara Poturoğulları denmektedir.

B) Bu devşirmeden kasıt, rızası dairesinde kalmak şartıyla, önce Müslüman Türk ailelerin yanına verilerek Müslümanlaştırmak ve Türkleştirmektir. Ancak, bunun zorla yapıldığına dair bir şikâyet söz konusu değildir. Belki devşirmeye tâbi olmayan Yahudi, Rus ve Rumlardan "neden bizden de almıyorsunuz" şeklinde sitemli arzular vardır. Bu söylediklerimiz, yükselme dönemi içindir; gerileme döneminde devşirmecilerin türlü türlü zulümler yaptıkları, maalesef doğrudur.

C) Avrupalıların anlattığı tarzda, küçük çocuklar ana ve babalarından zorla alınıyor değildir. Belki 14-18 yaşları arasındaki delikanlılar alınmaktadır.

D) En önemlisi de devşirme yoluyla Acemi Ocağı'na çocuğunu veren gayrimüslimler, belli vergilerden muaf tutulduğundan, kendi elleriyle ve hile yaparak ve hattâ devşirme memuruna rüşvet vererek çocuklarını Acemi Oğlanı yapmaya çalışmışlardır.

E) Bütün bunların yanında, insan unsurunun girdiği hiçbir işte suiistimal olmaması mümkün görünmediğinden, bu konuda bazı suiistimaller olmuş olabilir.


Prof. Dr. Ahmed Akgündüz/Bilinmeyen Osmanlı

[nietzsche]

Devşirme çok kısa bir tarifler devletin kapıkulu ocakları olan sipahilerle yeniçerilerin yenilenmesini temin etmek için ortaya çıkmıştır, çünkü insan ve savaşçı yüzü yenilenmek zorundadır. Hıristiyan çocuklardan devşirme alınmıştır. Niye hıristiyan çocuklar diyoruz? Çünkü Musevi toplumundan Osmanlılık'ın Musevi kompartımanından devşirme alındığı görülmemiştir. Bunun  nedeni antisemitizm ve ya Yahudilik aleyhtarlığı değil, Yahudilerin  şehir toplumu olmasıdır.

Bunun dışında hepimizin bildiği gibi fakat yanlış olarak tekrarlandığı üzere, Müslümanların da devşirmeye alınmadığı söylenir. Bu bir genel kuraldır; ama istisanası yok değildir. Mesela, İslam Ansiklopedisi'nin "devşirme" maddesinde bu konuda istediğimiz malumatı bulabiliriz. Bazı Müslüman köylerden de çocuk devşirilir. Çünkü bu köylerin ahalisi bunu istemişlerdi.


İhtiyaca göre sadece Balkanlardan değil, bazen Orta Anadoludan çocuklar devşirilmiştir. Mimar Koca Sinan'ın bu çevreden hassa mimarlar ocağı için devşirildiği bilinmektedir.  Hatta Kafkasaya'dan da devşirme alındığı olmuştur. Bu devşirme, devşirme emini ve katipleri denen "ilm-i kıyafet" (fizyonomi) dediğimiz dala vukufu olan, çocukların ne olduğunu anlayan ve hakikaten de bu konuda ehil olan ve dürüstlüğüyle tanınan kimselerden oluşur.


Devşirmelik 17. asırda azalmıştır. Evliya Çelebi'nin de verdiği bilgilere göre IV. Murat zamanında 8000 kişi kadar, 18. asırda III. Ahmet zamanında 1000 kişi civarı devşirilmiştir. Ancak asrın ortalarında artık Anadolu Türkleri de bu katagoriye girmektedir. Mesela, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Türk devşirmelerden biridir. Tabii Zülüflü Baltacılar arasında Türk devşirmeler her zaman bulunmaktadır. 18. asırdan  sonra pratikte de bu müesse ortadan kalkmaktadır.


kaynak: Osmanlı'yı Yeniden Keşfetmek/İLBER ORTAYLI

[Herakles]

Devşirme usulü Selçuklu Devletindeki Hassa Ordusundan esinlenilmiştir. Osmanlı Devletinde Sultan I. Murat zamanında uygulanmaya başlanmıştır. Ocağa alınmayanlara değinecek olursak , tek erkek çocuğu olan aileler ve güvenilmez diye nitelendirdikleri Çingeneler dışında   fethedilen bölgelerdeki çocuklar alınır ve uzun bir süreçten sonra devşirilir ve becerilerine göre Yeniçeri ocağı veya üst makamlarda görev alırlar. Üst makama örnek verecek olursak Hırvat kökenli Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa.   III. Murat zamanında ocağa Türk ve Müslümanlar da alınmaya başlanınca haliyle ocak geleneği bozulmuş , rüşvet ve iltimasla alımlar yapılmaya başlanmıştır. Ayrıca uzun ve zahmetli süren eğitimden yoksun kişiler başarısızlıkları beraberinde getirmiş. Zamanla saray kadınlarıyla siyasi entrikalar çevirecek kadar işi ilerletmişler. Bunun üstüne devam eden yeniçeri isyanları sonucunda Sultan II. Mahmut zamanında Yeniçeri Ocağı , halkın ve Topçu Ocağının yardımıyla tasfiye edilmiş ve tarihin tozlu raflarında yerini almıştır.