Pragmatizm Üzerine İnceleme

[ADAM]

Ön Bilgi:

Sayın propulsion tarafındam açılmış olan bu konu başlığı, sanhibinin dileği üzerine bundan böyle bu başlık altında yürütülecektir.

Sunum:

İş ve eylem anlamına gelen Eski Yunanca “pragma” kelimesinden türetilen “pragmatizm”, felsefede, “uygulamaya dönük olanı tercih etme” veya çoğu zamanda “yararcılık” olarak bilinir. Gerçeğe, eyleme ve pratik sonuçlara yönelik düşünmek olarak da tanımlanabilir.

Bu düşünme tarzı, tanımından da görüleceği gibi, doğruluk üzerine yürütülebilecek kavramsal bir tartışma yerine bir kavramın veya bir durumun “pratik” veya “uygulanabilir” olmasına bakılması gerektiğini savunur. Bu noktada “deneycilik” veya “deneyimcilik” olarak tarif edilebilecek “ampirizm” ile ortak yönleri de vardır.

Tercih etme noktasında ise “uygulanabilir” olanın tercih edilmesi olarak da tanımlanabilir. Burada uygulanabilir olanın tercihinde “yararlı” olma kriterini de atlamamak gerekir. Bu özelliğinden dolayı fırsatçılık olarak da tanımlanabilen oportünizme yakın olabilmektedir.

Pragmatizm sonuca endeksli bir düşünme tarzı olarak da nitelendirilebilir.

Bazı kaynaklarda yazan eğer bir bilgi günlük hayatta işe yarıyorsa veya uygulanabiliyorsa o bilgi iyidir/ doğrudur biçiminde de tarif edilmektedir.

Buraya kadar tanımsal olarak pragmatizmi yazdıktan sonra salt pragmatizm daha doğrusu kendini pragmatist olarak tanımlayanların yaptıkları üzerine biraz eleştiri yapmak isterim.

Pragmatizm bir yanıyla oportünizme yakın olduğundan doğası gereği şüphe ile bakılmalı Bence. Çünkü oportünizme insanı bazı insani özelliklerden yoksun hale getirir benim düşünceme göre.

Faydası olsun da nasıl olursa olsun demek noktasında da kötüdür pragmatizm.

Yarar/fayda göreli bir kavramdır yani kişiye veya zamana göre değişen bir kavramdır. Bu durumda iki şey arasında tercih kullanırken seçim nasıl yapılır? Belki de seçilmeyen daha faydalı.

Uygulamaya dönük bir düşünce tarzı olduğuna göre başka bir deyişle tercih etme noktasında ise “uygulanabilir” olanın tercih edilmesi olduğuna göre kuramsallığın önü tıkanmış olmaz mı? Hatta şu an uygulamasını gördüğümüz/kullandığımız bir çalışmaya ait kuramların çok önce yapıldıklarını bile bile.

Son olarak, bir önceki madde ile bağlantılı olarak Bence pragmatizm biraz halinden memnun olma durumudur. Yenisini dahasını istememe durumudur. Bu nedenle bu yönden bakıldığında ilerlemenin önünde de engeldir.

Peki hepten kötü müdür pragmatizm? Değil elbette.

Sayın ADAM’ın açtığı  “Bilgeliğin Bir Başka Yönü” adlı konu başlığında http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=13921.msg115002;topicseen#msg115002 adresinde yazdığım gibi bilgelik parametrelerinden birisi olan uygulayabilme (Diğerleri: Bilgi, Anlama, Özümseme, Erdem, Sağduyu,  Sezgiler ve son olarak Uygulayabilme) açısından bakıldığında diğer parametrelerle beraber elbette bir problem görünmemektedir. Bu parametrelerin birlikte düzgün bir biçimde harmanlanmış halidir, insanı bilge yapan.

[ADAM]

Birinci Katkı:

Sayın propulsion, bize (bu Foruma) çok önemli ve yararlı dört konu getirdi.

Bunlardan ilki bu başlık: Pragmatizm. Kimileri "Faydacılık" ya da "Yararcılık" diyor ama bunun doğruluğu tartışmalı. Bu nedenle de Sayın Etimolog, bu başlığa katkısını, benim burada diyeceklerimi gördükten sonra yaparsa, çok daha güzel olacaktır.

Bu konuda temel ansiklopedik bilgiler her yerde bulunabilir.  Örneğin Orhan Hançerlioğlu’nun görkemli yapıtı Felsefe Ansiklopedisi’nin 5. cildine bakılabilir; orada Charles Pierce’den alıntıyla «Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doğurduğunu bilmek gerekir. İşte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir» demiş  ama bu konuyu aslında sonuncu ciltte Uygulayıcılık başlığı altında görmek gerek.

Orhan Hançerlioğlu orada ise, “Uygulayıcılık” başlığı altında Pragmatizm’i şöyle tanımlamış: «Uygulamada yarar sağlamayı hakikatin ölçütü sayan öznel düşünceci burjuva öğretisi...»

Bu tanımdaki şu “öznel düşünceci (idealist) burjuva öğretisi” sözünü yadırgayanlar olabilir. Bunun bir “Orhan Hançerlioğlu tanımı” olduğunu göz ardı etmeyelim.

Orhan Hançerlioğlu, Türk Felsefe birikimine olağanüstü katkılarda bulunmuştur. Sözlükleri sayısızdır. Bu alıntıyı yaptığımız ansiklopedisinin bir benzeri yoktur. Masondu; gerek günümüzde Özgür Masonlar Büyük Locası adını taşıyan obediyansın büyük üstatlığını gerekse daha sonra Türkiye Süprem Konseyi’nin grankomandörlüğünü yapmıştır. Saygın kişiliği, çalışkanlığı ve üretkenliği tartışılmaz. Fakat felsefi yazıları tartışma götürür. Onun, tüm yazılarını bir Marxist-Engelist Diyalektik Materyalist gözüyle kaleme almış olduğunu göz ardı etmemek, buna göre gerekiyorsa filtreleyerek  yararlanmak gerekir.

Nitekim ben de bundan sonraki alıntılarda biraz bu filtreleme işlemini uygulayacağım. Zaten Hançerlioğlu, sonraki satırlarında, bu doktrin ya da öğretiyi, Kapitalizmin kendine özgü metafizik felsefesi olarak da nitelendirir.

Bu başlığın öncekine yapılmış diğer katılımlar burada göz ardı edilmiştir. Konuyla doğrudan bağlantılı, bilgi temelli katkılarla devam edilecektir.

[Etimolog]

«Bir düşüncenin anlamını açıklamak için onun hangi davranışı doğurduğunu bilmek gerekir. İşte o davranış, o eylem bizim için düşüncenin ta kendisidir» Sayın ADAM'ın yapmış olduğu alıntıya göre şu denilebilir : Düşünce ile davranış arasında kopmaz bir bağ vardır. Peki ama hangi davranış , kime göre neye göre , davranışla ilgili çeşitli fikirler olabilir peki hakikat hangisi , hangisi işe yarıyorsa o mu diyeceğiz , o davranış düşüncenin ta kendisidir bana zorlama bir yorum olarak geliyor.
Yine de kalem kelimesini ele aldığımda aklıma ilk olarak yazı yazmaya yaraması aklıma geliyor ama bu aklıma gelirken duygusuz bir şekilde kalemin faydasını belirtiyorum kötü iyi dediğimizde de duygusuz bir ahlak anlayışı olabilir mi sanırım ahlakla pragmatizmin kuralları farklı işliyor.
Kalem dediğimizde sivri uçlu , uzunluğu olan maddedir de diyebiliriz ama bu bize net bir tanım vermese de bir düşünce biçimidir yoksa bu da mı davranışla ilgili peki o zaman davranış dışı şey ne olabilir ?

[ayilmaz92]

Çok uzun süre önce Pragmatizm (Faydacılık) temellerini konu alan bir makaleyi sınavımdan ötürü, okuyup kaydetmiştim. Sayın Adamın, Pragmatizm üzerine inceleme başlığını görünce faydalı olabileceği kanısındayım ve bu makaleyi sizinle paylaşmak istiyorum. <a href="http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi20/NDogan.pdf" target="_blank">http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi20/NDogan.pdf</a> Pragmatizmin babası olan William James, pragmatizmi güç, bilgi ve somut kavramlar ve yüzeysellik bakımından, bu teoriye açıklık kazandırmıştır.

[propulsion]

Pragmatizm üzerine yazdıklarımı biraz daha detaylandırmak gerekirse öncelikle tanımını tekrar verdikten sonra konu üzerinde biraz daha ekleme yapmanın uygun olduğunu düşünüyorum

İlk paylaşımımda da verdiğim gibi, pragmatizm sözlük ve epistemolojik anlamlarından hareketle uygulamaya dönük olanı veya daha yararlı olanı tercih etme biçiminde tanımlanabilmektedir.

Bazı kaynaklarda pragmatizm şu şekilde de tanımlanmaktadır:
Bir kavrama, bir olguya, bir deneye veya bir duruma anlam yüklerken onu sonucundaki çıktılarından (İngilizcesi output eski dilde ise semere) tanımak gerektiği şeklinde tanımlanmaktadır  (C.Sanderse Peirce ve John Stuart Mill).

Diğer bazı kaynaklarda ise yukarıdakine benzer şekilde;
Bir kavram, bir durum veya bir olgu onun sonucunda gösterilen tepki ve pratikte ne gibi sonuçlarının olabileceği üzerinden tanımlanmaktadır (William James). Başka bir deyişle bir kavram bir olgu bir deney doğurduğu sonuç ve tepki üzerinden tanımlanmaktadır.

Bu iki tanımında bizim ilk paylaşımımızdaki tanımla uyumu görülebilir. Her ikisi de çıktılar ve pratikteki uygulanabilir olma noktasında yararlı ve faydalı olanın tercih edilmesi biçiminde tanımlama yapmaktadır.

İlk paylaşımımdaki pragmatizm üzerindeki çekincelerimi aklımın bir yerinde saklı tutarak, bazı çalışmalardan hareketle pragmatizm bir araştırma yöntemi olarak da değerlendirilebilmektedir. Çünkü kendisi pragmatizm çıktılara endeksli olarak tanımlandığını söylemiştik. Pragmatizmin doğası içinde olan yararlı veya değil yahut daha fazla yararlısı da olabilir şeklindeki düşünceler şüphe ile birleştiğinde kendisini (pragmatizmi) araştırma yöntemi olarak ortaya koymaktadır (C.Sanderse Peirce ve John Stuart Mill).


Diğer taraftan bazı çalışmalarda ise önceki paragrafta söylenenin yanında şüphenin yanı sıra kanaati de devreye sokmaktadır. Çünkü kanaatin eyleme geçmek için olması gereken bir durum olduğunu söylenmektedir  (William James, John Dewey ve John P. Murphy).

Görüldüğü gibi bir araştırma yöntemi olarak ortaya çıkan pragmatizmde başlangıç noktası şüphe sonrasında ise oluşan kanaatdir. Sonrasındaki aşamalar ise sırasıyla yararlı olabilirin yahut daha fazla yararlısı da olabilirin araştırılması ve tabiî ki tercih edilmesi son olarak da devamında benimsenmesidir.

Görüldüğü gibi pragmatizmde  faydası olmayan önemsenmemektedir. Bu anlattıklarımdan hareketle, Sayın ADAM’ın paylaşımında da yazdığı gibi, Orhan Hançerlioğlu tanımında yazılana benzer biçimde üretime dönüklüğünden ve çıktılara (faydaya) dayalı olmasından dolayı yararcılık (sonuçtaki) olarak tanımlanan pragmatizm, kapitalizmin bir öğretisi olarak da tanımlanmaktadır.