İDEAL TOPLUM YÖNETİMİ TASARILARI - 5

[ADAM]

DİNSEL İNANÇLAR

Platon’un ideal kentinde politeist dinin ezgileri hissedilir. Ancak bu kentin tanrılarının erdemli olacağı belirtilmektedir. Bu demektir ki Platon, devrindeki birçok tanrının da insanlar gibi iyi ve doğru olmadığı görüşündedir. Yapıtında Antik Helen uygarlıklarındaki dinsel düzenin açık bir eleştirisine rastlanmaz. İdeal kentin din anlayışı bir süre ölü kaldıktan sonra dirilen bir askerin ağzından aktarılır: «Kötüler yeraltına inip işkencelere uğratılıyor; iyiler ise eller üzerinde göklere yükseltiliyor. Öldükten sonra ölüm ötesi dünyada yeniden doğanlar, önlerine konan iki yaşama biçiminden birini seçiyor. Paraya düşkün olanlar, bu yaşamda başka kötülükler bulunsa da paranın üstüne atılıyor. Onlara kendi alınyazılarını kendilerinin çizmekte olduğu hatırlatılıyor ve deniyor ki: Paranın ve bencilliklerin sahibi çoktur ama iyiliğin hiçbir sahibi yoktur. Ondan istediğiniz kadar alabilirsiniz.» Bu görüşüyle Platon, ideal kentteki dinsel inançları da kesin çizgileri ile belirtmemekte, ancak ruhun ölümsüzlüğü üzerinde durmaktadır. Nitekim «Beden ölüyorsa, yetersizliğinden ölüyor; salt olan hiç bir şey ölmez.» sözü ile, dinde asıl önemli noktanın ruh temizliği olması gerektiğine dikkati çekmektedir.

Güneş Üllkesi’nde yaygın olan din, Katolik Kilisesi’nin katı dogmalarından arınmış olan bir Hıristiyan mezhebine benzemektedir. Tanrı gökyüzüne ve özellikle de güneşe bütün zenginliğini, parlaklığını ve güzelliğini vermiştir. İnsanları da yeryüzünde büyük bir amaç için ve geleceği de kapsayan bilgisiyle hazırladığı bir plâna göre yaratmıştır. Tanrı en yüce güçtür; onun buyrultusuna karşı gelinemez. Toplumun işlediği günahlara karşılık Tanrı’ya gönüllüler arasından kurban verilir. Ancak Tanrı bağışlayıcıdır; bu insanın hayatını feda etmesini istemez ve onu topluma geri verir. Campanella, böyle bir Tanrı anlayışının ötesinde Güneş Ülkesi’ndeki dinsel yaşamı düzenlerken, Katolik Kilisesi’nin batıl inanç ve dogmatik yorumlan ile bilerek çelişkiye düşmüş ve özellikle bunun için engizisyonun elinden kurtulamamıştır.

Gerek Güneş Ülkesi gerekse Utopia’da ruhun ölümsüzlüğüne ve bu yaşamdan sonra iyiliklerin ödüllendirileceğine, kötülüklerin ise cezalandırılacağına inanılır. Bu temel inanca karşın Utopia’da çok değişik dinler vardır. Utopialılar istedikleri dini seçmekte serbesttir. Tüm dinlerin en önemli ortak yönü şudur: Bilinmeyen bir tanrısal güç vardır. Bu güç sonsuzdur; anlaşılmaz, açıklanamaz; insan zekâsının erişme olanağının çok üstündedir. Bu güç, yalnız büyüklüğü ile değil, kudret ve meziyetleri ile de dünyanın her yanma yayılmıştır. Her şeyin başlangıcı, artışı, süregidişi, değişimi ve sonu bu tanrısal güç nedeniyle oluşur.

Her ne kadar Utopia’da devletin laikliği açısından bir adım daha ileri gidilmişse de, dinlerin birleştiği kesin Tanrı tanımı aslında büyük bir özgürlük getirmemektedir. Ancak, Avrupa’nın 16. yüzyıldaki durumu düşünülecek olursa; dinsel bakımdan Utopia esaslı bir aşama sayılabilir çünkü aynı dönemde Protestan mezhepleri Katolik Kilisesi’ne karşı güçlenmekle birlikte hiçbir toplumda kişinin istediği dini seçmekte özgür olabileceği ve çeşitli dinlerden olan kişilerin bir arada mutluluk içinde yaşayabileceği düşünülemez. 16. yüzyılda Tanrı kavramı üzerinde ayrı görüşler ileri sürülemeyeceğinden, More’un bu konudaki sınırlı özgürlük tasarısını hoşgörüyle karşılamak gerekir.

Utopia ve Güneş Ülkesi’nde sözcükler değişik biçimlerde dizilmiş, anlatım da farklı bir kimlik kazanmıştır ama gerek Campanella, gerekse More’un Tanrı tanımları ve ideal ülkelerindeki dinsel inançları, genel kavramları bakımından Hıristiyanlık limitleri içinde kalmaktadır. Platon, devrinde dinsel bir baskı bulunmaması nedeniyle ideal ülkesi için çok farklı ve öncelikle “doğruluk” kavramı çevresinde bir din görüşü oluşturabilmiştir.