HIRİSTİYANLIK VE ARİSTOTELES – 9 (Son)

[ADAM]

Patristik Felsefeye Karşı Skolastik Felsefe


Orta Çağ sonlarında Hıristiyanlık kendisine temel olarak Aristoteles felsefesini seçince, “skolastik” olarak anılan bu dönemde Aristoteles’in felsefesi yanında tüm bilimsel görüşler de birer dogma olarak, dinsel dogmalar yanında geçerlik kazandı.

Skolastik (scholasticus) terimi Latince schola (okul) sözcüğünden gelmedir. Çünkü bu felsefe Orta Çağda din adamlarını yetiştiren manastır ve katedral okullarında işlenip gelişmiştir.

Daha önce de değinmiş olduğum üzere; Helen Patristiklerinden İskenderiyeli Clemens, Tertullianus’ün aksine «Credo ut intelligam = Anlamak için inanıyorum” anlayışını savunuyordu. Ona göre inanma, bilmeye yol gösterici olmalı fakat erek, önce inanma ile benimsenmiş olanı sonunda kavramak ve anlamak biçiminde benimsenmeliydi. Bilgi (gnosis) ile inancı (pistis), akıl ile vahiyi uzlaştırmaya çalışmış, inanç için felsefenin önemi üzerinde önemle durmuştu.

Öte yandan Origenes’in başladığı işi Augustinus tamamlayarak, Platon’u tam anlamı ile Hıristiyanlığa yerleştirdi. Philosophia denilen bilgelik sevgisi artık theologia denilen Tanrı sevgisi oldu ve bilgeliğe erişmek de Tanrı’ya erişmek anlamında kullanılmaya başlandı.

Tüm bu “yarı-gnostik” diyebileceğimiz Helen felsefesini yadsıyarak ya da baştacı ederek gelişen Hıristiyan felsefesine dizgesel bir bütünlük kazandıracak olan Aziz Augustinus’un felsefesi, Hıristiyan felsefesinin çıkış noktası ve temeli oldu. Böylece Patristik felsefe artık doruğuna ulaşmış sayılabilir.

Günümüzde Hıristiyan teolojisi Augustinusçuluk ile onun temel sorunlarda uzantısı sayılan Thomacılığın yari Aquinolu Tommaso’nun öğretisinin etkisi altındadır. Augustinus’un “yeryüzü devleti” (Civitas Terrana) karşısına çıkardığı “Tanrı devleti” (Civitas Dei) tasarımı, Katolik Kilisesi’nin başlıca dayanağı olmuştur.

Patristik felsefe, Hıristiyan inancına bir öğreti niteliği kazandırmak yolundaki çaba ve denemelerden oluşuyordu. Bu felsefeyi temellendirmek ve sistematik bir biçimde derleyip toplama işini de onu izleyen Skolastik felsefe üstlendi.

Skolastik felsefe ile, Batı dünyasındaki Ortaçağ felsefesinin içerisine tam anlamıyla girmiş bulunuyoruz. Artık apologia yani savunma dönemi bitmiştir; Hıristiyanlık damgasını Orta Çağa vuruştur. Zaman zaman ortaya Hıristiyanlığa göre sapkın (heretik) düşünce ve akımlar çıksa da, artık bu dini temelinden sarsacak düşüncelerin yaşamasına olanak tanınmamaktadır.

Patristik felsefe tümüyle Platon damgasını taşırken, Skolastik felsefe Aristoteles’in felsefesini kendisine dayanak almıştır. Ancak Aristoteles felsefesinin İslâm felsefesinde de Skolastik döneme geçilmesine neden olduğunu göz ardı etmemeliyiz. İslâm Skolastiğinin 12. yüzyıl sonlarında Batı dünyasında öğrenilmesi ile, Batı Skolastiği yükselme dönemine geçmiştir.

Kuşkusuz Aristoteles felsefesi Batı dünyasında o kadar kolay kabul görmedi. Buna tümüyle karşı çıkan tutucuların yanı sıra, Paris Üniversitesi edebiyat fakültelerinde işlenen felsefelerde tam anlamıyla Averroistçi Aristoteles felsefesi işlendi. Fransisken manastırlarında Aristoteles ile Augustinus’un felsefi görüşleri uzlaştırılmaya çalışılırken, Dominiken manastırlarında felsefi görüşler tümüyle Aristoteles felsefesi çerçevesinde gelişti ve bu öğreti Aquinolu Tomması ile kesinleşti.

Katolik Kilisesi’nin resmi felsefesi işte böylece yaratıldı. Eskiden Aristoteles’i okuyanlar diri diri yakılırken, şimdi onu okumayanlar engizisyonun yolunu tutmaktaydı.

Bu konuyu Sayın Isabell'in dileği üzerine açmıştım. Kuşkusuz daha çok şey yazılabilir. Ancak izninizle ben artık burada durayım; ne bunları yazışımdaki amacımın dışına taşayım ne de haddimi aşayım.

Sevgiler,

[Prenses Isabella]

Bu konuyu Sayın Isabell'in dileği üzerine açmıştım. Kuşkusuz daha çok şey yazılabilir. Ancak izninizle ben artık burada durayım; ne bunları yazışımdaki amacımın dışına taşayım ne de haddimi aşayım.

Evet, Sizi anlamak mümkün.. Estağfurullah bence hiç de öyle düşünülmüyor sanırsam..

Saygı ve Sevgiler,