Tümevarımlı Düşünme Yöntemi Üzerine

[propulsion]

Daha önce analitik düşünme ( http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=16629.0 ) ve eleştirel düşünme ( http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17571.0 ) yöntemlerini incelediğim paylaşımlardan sonra bu paylaşımda ise önemli olduğunu düşündüğüm tümevarımlı düşünme yöntemi ile ilgili bir paylaşım yapmak istiyorum. Bir pozitif bilimci olarak hep söyleyegeldiğim gibi  bu yazdıklarımdan daha iyisini yazabilecek üyelerimiz olacaktır süphesiz. Bu sayede bu başlık daha da gelişecek ve genişleyecektir.

Endüksiyon olarak da bilinen tümevarım, özel durumlardan genel duruma ulaşmak için kullanılan bir düşünme biçimi olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle tek tek olguları/kavramları kullanarak genel olan önermelere varmak için kullanılan düşünme yoludur (özelden genele, tikelden tümele).

Parçaları bir araya koyup genelleme yapmak tümevarımlı düşünmeyle doğrudan ilişkilidir. Bu tip düşünme biçiminde sonuçları ortaya koyma, tahminler yapma, varsayımlar öne sürme ve bunlar için izahlar getirme yaygındır. Diğer deyişle bu düşünme biçimini harekete geçiren genel işleyiş sonuca dair tahminler yapma, varsayımlar öne sürme ve sonuçlar çıkarmadır.

Tümevarım süreci için gözlemden yola çıkarak kuram oluşturma süreci biçiminde bir tanım yapmak da olasıdır. Tek tek olgulardan hareketle genel önerilere geçmek üzere izlenen düşünme ve inceleme yolu için birkaç örnek vermek gerekirse:

- Bilim insanlarının gözlemlere ve deneylere dayanarak yeni varsayımları devamında ise teorileri benimsemeleri süreci.

- Mantıkçılara göre herhangi bir kavram veya olgu için öncüllerinin doğru olması o o olguya ait sonucun da doğruluğuna imkan veren düşünme süreci.

örneklerini verebiliriz.

Tümevarım yöntemi; gözleme, deneye ve araştırmaya dayandığı için işleyiş bakımından ezbercilik yerine bilimsel düşünme alışkanlığının gelişmesine katkıda bulunduğu da düşünülmektedir.

Bir sonraki paylaşımda sunmayı düşündüğüm tümdengelimci düşünme biçiminin tersi olan tümevarımda sonuca giderken onu oluşturan olgulara dikkat edilir.  Bunu aşağıdaki gibi bir örnekle anlatmak gerekirse:

Elimize aldığımız bozuk para her havaya attığımızda yere düşmektedir. O halde havaya atılan her para yere düşer genellemesi yapılabilir. Havaya atılan bir paranın her seferinde yere düşmesinden hareketle genel bir sonuca varılmaktadır.

[İNSAN]

Tarif güzel. Elinize sağlık. Yalnız örnek, zihnime oturmadı.
Yani sadece bir örnekten,tüme varmamız mümkün mü ?
Yani tüm, kendisine ait olan bir parçadan ulaşılacak bir yol haritası veya bir sezgi sunar mı bize ?

[propulsion]

Tabii bu konuda örnekler arttırılabilir. Yazarken aklıma gelen bir örnekti.

Örnekleri çoğaltarak konuyu daha da geliştirebiliriz.

Bahsettiğiniz bütün & parça ilişkisi için önceden 4'lü seri halinde forumda  paylaştığım holistik düşünce ile ilgili olan paylaşıma da bakabilirz.

Katkınız konunun gelişmesini sağlayacaktır.

[İNSAN]

Hologram ile ilgili bir şey demedim. Yani parça veya tüm mesajdan ziyade, tümevarım yöntemi üzerine soru sordum.
Yani parça, bizi hemen tüme götürür mü ?

[propulsion]

Sizce?

[İNSAN]

Dedim ya zihnime oturmadı. Bence tek parça, bizi bütüne götürmez. Birkaç parça olması gerek.
Yani bir yıldız , bizi gökyüzüne götürmez.
Ya da şöyle bir örnek verelim:
Bizim evin bahçesinde zeytin var diye, çıkıp bizim bu bölgede Akdeniz iklimi var demek bizi yanlış tüme götürebilir.

[mbulut]

Sayın propulsion'un anlatımında olduğu gibi paranın havaya atılması ve yere düşmesi bir gözlem ve deney sonucu meydana gelmektedir.Tabi deneyin yapıldığı ortam neresi ?

Yer çekiminin olmadığı bir alanda para atıldığı zaman yere düşer mi ?

Düşmez ama bu tümevarım yönteminin yanlış olduğunu da düşündürmemeli.Bu nedenle farklı bir örnek üzerinden giderek tümevarım yöntemini açıklamak doğru olur.

Yalnız,tümevarım yöntemi ile holistik düşünce benzer değildir.Holistik düşüncede canlı,cansız tüm varlıklar bir etkileşim ve iletişim halindedir.Parçanın olumlu veya kabul edilir olmasının yanı sıra olumsuz ve kabul edilemez bir parça da holistik düşüncenin kapsamına girer.

Sayın Propulsion'un örneğiyle ; para havaya atıldığında yere düşer (genel olarak) ama para herhangi bir rafa,dolaba takılır veya başka bir kişi yere düşmeden parayı tutabilir.Tümevarım yöntemi sadece paranın genel itibariyle havaya atıldıktan son yere düşmesini,holistik düşünce ise paranın yere düşmeme ihtimalini de göz önüne alır.

Açıklayıcı olacak olursak holistik düşünce tümevarım yöntemini içerisinde barındırdığı gibi tümdengelim yöntemini de içinde barındırır.

[propulsion]

Elbette bir örnekle tümevarım açıklanamayacağı gibi bir olay bir kere oldu diye yine olacak anlamı çıkarılmamalıdır.

Tümevarım bir düşünme biçimidir. Tıpkı diğer düşünme biçimleri gibi. Ve hiçbir düşünme biçimi toptan yanlış (kötü) veya toptan doğru (iyi) biçiminde yorumlanamaz. Burada olsa olsa duruma göre tercih edilebilenler vardır. Ve hatta bazı durumlarda birden fazla düşünme biçimi de tercih edilebilir.

Sayın mbulut’un katkısında da belirttiği gibi hologram ve holistik düşünce sadece tüme varım değildir. Diğer düşünme biçimlerini de barındırmaktadır. Başlığın holistik düşünce açısından ilerlemesinden daha ziyade tümevarım açısından ilerlemesini daha uygun buluyorum. Çünkü bu iki konu da oldukça önemli ve titizce kendi mecrasında izlenmesi gereken konular. Konunun buraya gelmesi ise parça-bütün ilişkisi gibi bir soru gelmesindendir.

Başlığımıza dönersek
Sayın İNSAN’ın dediği gibi tek bir örnek durum (kendisi parça kelimesini kullandı fakat ben kullanmak istemiyorum. Çünkü parça-bütün ilişkisi bu başlığın dışındadır.) sonuç için yeterli değildir. Ama birden fazla aynı/benzer örnek var ise tümevarımsal bir yargı oluşturulabilir (Benim paylaşımda verdiğim örneği hatırlarsak bir bozuk para her atılışında... diye başlar. Yani bir atılışında demedim).

Ama yine de yukarıdaki gibi bir genelleme yapabilmek için bütün bozuk paralar için yukarıdaki deneyi tekrarlamak gerektiği kuşkusuzdur. Ama bunu var olan bütün bozuk paralar için her ortamda tekrarlamamız pek olası görünmemektedir. Buradan hareketle, Sayın mbulut’un katkısında da yazdığı gibi, yapılan gözlemler veya deneyler ulaşılan sonuç için  bir dayanak sağlarken varılan sonucu/genellemeyi de zorunlu kılmamaktadır diyebiliriz. Çünkü benzer şartlar altında deney veya gözlem sayısının artması ulaşılan sonucun doğru olma olasılığını arttırsa da o sonucu zorunlu kılmayacağını da bilmek gerekmektedir.

[mbulut]

Şöyle bir örnek versek nasıl olur.Sayın İNSAN beğenir mi acaba ?

İnsanda 5 duyu organı vardır.

Ama 5 duyu organına sahip olamayan kişilerde vardır.

Bir kişinin 5 duyu organından birine sahip olamaması genel tabiriyle insandaki bu özelliği kaldırmaz.

İnsan davranışlarında da bu durumu görebiliriz.

Yalan söylemek kötü bir davranıştır.Yalan söyleyen kişi başka bir kişinin hayatını kurtarmak için yalan söylemiş olabilir.Bu durumun yalanın iyi bir davranış olmasını sağlamaması gibi..

[İNSAN]

Sayın mbulut'un son yazısında geçen bu ilk cümleyi anladım : ''Şöyle bir örnek versek nasıl olur.Sayın İNSAN beğenir mi acaba ?''
Olayı yine demirciler çarşısı kavgasına dönüştürmek ve sığlaştırmak için üflemiş.
Diğer kısımda geçen 'beş duyu organı' analojisini de bir mantığa sığdıramadım.

Onunla ilgili özetim şu : Her kıvılcımı yangın sanıp söndürmek zorunda değil.

Sayın Propulsion ise sorumu daha da ciddiye alıp, açıklamaya çalıştığı için onu kutluyorum. Yazının ekseni kaymasın diye çaba harcamış. Adam Haklı.
Onunla ilgili özetim ise şu : 'Kıvılcımı canlandırdı'