Yakınsak ve Iraksak Düşünme Yöntemlerinin Karşılaştırılması Üzerine

[propulsion]

Düşünme yöntemleri üzerine yaptığım paylaşımlara yakınsak ve ıraksak düşünme yöntemlerinin karşılaştırılmasını yaparak devam etmek istiyorum.

Ama öncesinde kısaca daha önce hakkında paylaşımda bulunduğum düşünme biçimlerinin isimlerini vermek isterim. Bunlar;

-   Analitik düşünme yeteneğine sahip insan (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=16629.0)
-   Eleştirel Düşünme Üzerine (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17571.0)
-   Tümevarımlı Düşünme Yöntemi Üzerine (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17713.0)
-   Analojik düşünme yöntemi üzerine (içinde metaforik düşünmeye de değinildi) (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17733.0)
-   Tümdengelimli Düşünme Yöntemi Üzerine (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17765.0)
-   Matematiksel Düşünme Yöntemi Üzerine
(http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=17807.msg116877#msg116877)

Başlığa dönersek öncelikle bu iki düşünme yönteminin tanımının verilmesinde fayda vardır.

Yakınsak düşünme farklı düşüncelerin dayandığı ortak düşünceleri bulmaya dayalı düşünme becerisi biçiminde tanımlanabilir.

Iraksak düşünme ise yakınsak düşünmeden farklı olarak ortak düşünceden hareketle farklı düşüncelere ulaşabilmeye dayalı bir düşünme becerisi şeklinde tanımlanmaktadır.

Yukarıda verdiğimiz tanımlardan hareketle ıraksak düşünmedeki rahatlık ve engellenmemişliği görebiliriz. O halde ıraksak düşünmenin yaratıcılığı tetiklediği yorumu da yapılabilir.

Yakınsak düşünmede ise hayal gücünün ve tabiî ki yeni düşüncelerin engellendiği yorumunun yapılması yanlış olmayacaktır. Buradan hareketle yaratıcı düşünce de engellenmiş olacaktır da denilebilir.

Iraksak düşünenler tepkisel, engellenmemiş ve rahat olurlar. Problem çözmede ıraksak düşünce kullanılır.

 Yakınsak düşünenler ise daha tedbirli, ihtiyatlı ve duygusal açıdan ise daha tutukturlar.

Tanımlarından da anlaşılacağı gibi yakınsak düşünme bizi tek bir çözüm yoluna yani tek bir doğru cevabı bulmaya yöneltirken ıraksak düşünme ise bizi yaratıcı olmaya yöneltir. Çünkü ıraksak düşünme mevcut bilgi yardımı ile değişik cevapların üretilmesini sağlar.

Yakınsak düşünmede yalnız, tek ve açıkça doğru olan cevab aranırken ıraksak düşünmede ise çözüm sayısında artış, esneklik, yeni çağrışımlar, zihinsel yeteneklerin gelişmesine imkan tanınması , alternatif çözümlerin aranması ve tabiî ki  özgünlük vardır.

Bu nedenle yakınsak düşünme daha gelenekçi olarak tanımlanırken ıraksak düşünme ise yenilikçi (yeniliklere/yeni düşüncelere yol açan) olarak tanımlanmaktadır.

Bizler genelde yıllar boyu aldığımız, tek bir çözüm yolunu ya da doğru bir yanıtı bulmaya yönelik eğitimle, yakınsak düşünme alışkanlığı edinmekteyiz. Oysa yaratıcılığı ve yeniliği ön planda tutan ıraksak düşünme alışkanlığına sahip olmalıyız. 

[İNSAN]

Biraz ıraksak düşünürsek, bu iki düşünme biçimleri ile Wertheimer'in A ve B tipi problem çözme yöntemleri arasında bağlantı kurabiliriz.

A tipi problem çözme yönteminde birey tamamen yaratıcı bir yol izlerken, B tipi problem çözmede ise ezberci bir yaklaşım ile probleme yaklaşır.

Bu açıdan bakıldığında ise A tipi problem çözmek, ıraksak düşünmeyi gerektirirken, B tipi problem çözme ise yakınsak düşünmeyi gerektiriyor.

Dolayısıyla bu düşünme tarzlarının da -insanî oldukları için- etki ve çıktılarını eğitim dünyasında zaman zaman görebiliyoruz.

2005 öncesine kadar Esasici bir anlayışla yakınsak düşünme,B tipi düşünme gibi yöntemlere ağırlık verilirken ; 2005 sonrasında İlerlemeci bir yaklaşımla bilgiyi yapılandıran ve yaratıcı düşünerek A tipi problem çözme ve Iraksak düşünme gibi çağdaş düşünme yöntemlerine yer verilmiştir.

Yani eğitim camiasının klasik tabiriyle balık ikram etmek yerine balık tutmayı öğretmek esas alınmıştır.

Bu esas da bu tür düşünebilen bireylerle mümkün görünmüştür.

Çünkü Yaşam Boyu Öğrenmek ve öğretebilmek bu anlayışları benimseyen ve bu meziyetleri gösterebilen insanlarla olanaklı kılınabilir.

Aksi takdirde günlük hayatta problemler karşısında çaresiz kalan ve üretici fikirlerle onların üstesinden gelemeyen insan tipleri meydana gelir.

...
 

[Selim]

Bu tanımlama ve değerlendirmeleri zaman boyutu üzerinde konumlandırabilir miyiz?

Evet diyorum. Çünkü:

IRAKSAK: Geleceğe yönelik.

YAKINSAK: Şimdiye yönelik.

Ama yaklaşımınızda zamanda olması gereken geçmiş göz ardı edildiği için yanıtın "HAYIR " olması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Sadece Yakınsak veya Iraksak düşünebilen bireyler yetiştirilmesi durumunda;

[size=12pt]Aksi takdirde günlük hayatta problemler karşısında çaresiz kalan ve üretici fikirlerle onların üstesinden gelemeyen insan tipleri meydana gelir.
[/size]

tespiti geçerli hale gelir.

Yaratıcı yeteneğe sahip ve problemler karşısında çaresiz kalmayan insanlar ve toplumlar zamanı doğrusal olarak  "yani geçmiş, şimdi ve geleceği" algılayan ve sorgulayanlardır.

Tek boyuttan bakış açısı ile yetiştirilen bireyler farklı olanı ve farklılığı değerlendiremez.

[İNSAN]

Iraksak düşünmek, sadece geleceğe dönük değildir.

Uzak olanı düşünmek ve kendi ekseni etrafında dönmemektir.

O uzak olan ise hem geçmişte hem de gelecekte olabilir.

Çünkü bu düşünme yöntemlerinin özünde esas alınan şey zaman değil ;  problemin yani düşüncenin bileşenleridir.

Yani geleceğe dönük düşünen aynı zamanda yakınsak da düşünebilir.

Konuyu bu bağlamda istiflemek doğru olmaz diye düşünüyorum.

...

Diğer hususta yer alan 'sadece yakınsak ve sadece ıraksak' söylemi için ise bir görüş bildirmeyi doğru bulmuyorum.

Sayın Propulsion zaten, böyle bir vurgu yapmadığını söyleyecektir.

Saygılar.

NOT : Punto büyüyünce, söz büyümez.

[propulsion]

Iraksak kelimesi çok güzel bir çeviri ile divergent (diverjan) kelimesinin karşılığı olarak dilimize girmiş bir kelimedir.

Bu kelimenin anlamını kafamızda canlandırmak için şöyle bir örnek verilebilir:
Bir noktasal (nokta biçiminde) ışık kaynağı düşünelim. Bu ışık kaynağından çıkan ışık hüzmeleri her yana doğru yayılır. Bu yayılmayı şekil üzerinde göstermek istersek bir noktadan çıkan ve uzaklaşan çok sayıda (idealde sonsuz) ok çizmemiz gerekir. Bu oklar tıpkı küresel yapıya sahip olan deniz kestanesinin dikenleri gibi de düşünülebilir. Veya bir fıskıyeden çıkan su akışı bu da diverjan (ıraksak) akıma  örnektir. Son bir örnek olarak (bu fizikçiler için olsun) noktasal/küresel + yükün elektrik alan çizgileri gösterilebilir.

Yakınsak kelimesi ise convergent (converjan) kelimesinin karşılığı olarak dilimize girmiş bir kelimedir.  Az önce verdiğimiz ıraksak örneğinin tersine oklar bir yerden çıkma ve uzaklaşma değil de bir yerde toplanma ve birleşme yapar.

Formülize etmek istenirse:

ıraksama=öteye doğru
yakınsama=beri tarafa

biçiminde formulize edilebilir.

Görüldüğü ıraksama ve yakınsama kavramları uzaya ait yani uzaysal kavramlardır. Zamana ait yani zamansal kavramlar değildirler.

Iraksak düşünme kavramı ise burada verdiğimiz tanıma benzer şekilde "ortak düşünceden (az önce anlattığım bir noktadan) hareketle farklı düşüncelere (tıpkı az önce anlattığım uzaklaşan oklar) ulaşabilmeye dayalı bir düşünme becerisi" biçiminde tanımlanır.

Yakınsak düşünme ise "ortak düşünceye ulaşmayı hedefleyen düşünme becersiidir."


Not: Ben bu iletiyi yazarken Sayın İNSAN elini çabuk tutmuş ve ıraksama ve yakınsama / ıraksak ve yakınsak kavramları için benzer şekilde yazmıştır.  Kendisine teşekkür etmek isterim.

[Selim]

Uzaysal ve zamansal.

Uzayı zamandan, zamanı ise uzaydan ayrı değerlendirmek ne ise düşünceyi de zamanın dışına çıkararak değerlendirmek o dur.

Ne, ne zaman ıraksanacak? Ne, ne zaman  yakınsanacak?

Zaman uzayda yayılır mı?, Esner mi? Sapar mı?

Düşünce zamana bağlıdır. An itibarı ile hatırlanan ile hatırlananın olduğu andaki etkisi farklıdır. Etki düşüncede hissedilendir.


Yayılan ve uzaklaşan şey zamana ve mekana bağlı olarak değişkenlik gösterir. Şeyin zaman ve mekanı uzayda yayılanı almaya uygunsa alır veya elde eder.

Şeyler zaman ve uzaydan bağımsız değerlendirilmez.

[propulsion]

Uzay-Zaman kavramlarının özellikleri/tanımları konumuz çok çok dışındadır. Bu konu için ayrı bir başlık açılabilir.

Ben daha anlaşılır olması ve bizi aydınlatması  için Sayın Selime şöyle bir soru sormak isterim.

Soru 1: Bir olay 3 gün sonra (gelecekte) gerçekleşecekse ne kadar ırak 5 yıl sonra gerçekleşecekse ne kadar ırak 50 milyar yıl sonra gerçekleşecese ne kadar ırak olacaktır.

Aynı soru yakın kavramı için de sorulabilir.

Zaman ait tanım için http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=2133.msg109418#msg109418 adresinde bakılabilir.

Birazdan söyleyeceklerimin başlıkla hiç ilgisi yok o nedenle kısaca geçeceğim.

Zamanın uzayda yayılması da ne olaki? Esnemesi yada sapması?

Sanırım Sayın Selim'in söylemek istediği nokta "Maddenin uzayzaman geometrisini değiştirdiğidir" ama dediğim gibi bu konunun başıkla hiçmi hiç ilgisi yok. Ama istenirse Fizik-Doğa bilim konusu altında irdelenebilir. Kimbilir belkide Sayın Selim yapar ve bizleri bilgilendirir.

Hatıralar, hatırlama... bunlarında başlıkla hiç ilgisi yoktur. Ayrıca önemli olan bu konular da ayrı başlık altında irdelenebilir. Yine bunu  da Sayın Selim yapsa ne kadar iyi olurdu.

[İNSAN]

Sayın Propulsion çok sakin ve çok basit düzeyde güzel tarifler yapmıştır.

Ve verdiği bazı tanımlamalar,analojiler bizzat eğitim dünyasında da birebir kullanılıyor.

Hatta yanlış hatırlamıyorsam verdiği fıskiye benzetmesi de Jersild'e aittir.

Bu kavramları dünyaya tanıtan da onlardır.

Yani Jersild'ler,Atkinson'lar bile bu düşünme yöntemlerini Sayın Propulsion'un anlattığı gibi açıklarken, Sayın Selim'in başka şekilde açıklamaya çalışması beni kuşkuya düşürüyor.

Bence biraz araştırmalı.

[propulsion]

Sayın İNSAN'a başlığa katkılari ve hakkımdaki düşünceleri için teşekkür etmek istiyorum.

Ben de üniversitede verdiğim derslerde diverjans ve converjans konularını anlatırken bu örnekleri vermekteyim.

Özellikle de  matematiksel fizik ve elektromanyetik teori derslerinde.

Başlık Sayın İNSAN gibi diğer tüm üyelerin katkıları ile daha da açılacak ve genişleyecektir.