Eleştirel Düşünme Üzerine

[propulsion]

Birkaç ay önce analitik düşünme ve analitik düşünme yeteneğine sahip insanlar ile ilgili bir paylaşımım olmuştu (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=16629.0).

Bu başlıkta ise, önemli olduğunu düşündüğüm, eleştirel düşünme ile ilgili bir paylaşım yapmak isterim.

Eleştirel düşünme deyince tanımsal olarak “akıl yürütme”, “analiz” ve “değerlendirme” gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimi gelmelidir.

Bunların yanı sıra eleştirel düşünme işleminde sağduyu ve bilimsellikle uyumlu net hükümlere varmak için somut veya soyut konular üzerinde düşünme gibi süreçler de bulunmaktadır. Bu yönüyle yaratıcı düşüncenin tamamlayıcısı olduğu da söylenebilir.

Eleştirel düşünmede duyular, yazılı-sözlü bilgiler, gözlem, deney ve akıl yürütme yoluyla elde veriler kullanılabilmektedir. Bu yönüyle kişiyi safsatalar yerine veriye dayalı düşünmeye yönelttiği ve hatta o kişinin yargılama yeteneğinin doğru bir şekilde artmasına yol açtığı da söylenebilir.

Eleştirel düşünme konusunda “ilgililik”, “geçerlilik”, “açıklık ve anlaşılabilirlik”, “genişlik ve derinlik”, “mantıklılık” ve son olarak da “adillik” gibi ölçütlerin olduğu unutulmamalıdır.

Ölçütlerini ortaya koyduktan sonra sürece ait aşamaları sıralamak gerekirse bunlar sırasıyla şöyledir:
 “Konunun belirlenmesi”, “bilgi ve veri toparlanması”, “veri ve bilgilerin değerlendirilmesi/ayıklanması”, “ayıklamadan elde kalan bilgi ve verilerin mantıksal çerçeveye oturtulması” ve son olarak ise “yargıya varılması” aşamalarıdır. 

Bu aşamalar için kişide bazı kabiliyetlerin olması gerektiği aşikardır. Bu yetenekler söylemek gerekirse bunlar şu şekilde sıralanabilir:
 “Eleştiri yapabilme”, “”veri-bilgi toplayabilme”, “ayıklama”, “bağ kurabilme”, “benzetmeler (analojiler) kurabilme”, “çözümlemeler yapabilme”, “eşleştirmeler yapabilme”, “sınıflandırmalar yapabilme”, “neden-sonuç ilişkisi kurabilme”, “ön görü yapabilme”, “plan/sıralama yapabilme”, “tüme varımlı ve ya tümden gelimli çıkarsamalar yapabilme” yetenekleridir. 

Bu bilgilerden yola çıkarak bazı düşünüş biçimleri “eleştirel” kabul edilirken bazıları ise “eleştirel olmayan” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu düşünüş biçimlerine örnekler vermek gerekirse:

Eleştirel Düşünme Biçimleri: Mantıksal düşünme, ampirik düşünme, kuşkucu düşünme, realist düşünme, analitik düşünme.

Eleştirel Olmayan Düşünme Biçimleri: Mantıksal olmayan düşünme, sezgisel düşünme, otoriteye dayalı düşünme, dogmatik düşünme, idealist düşünme.

şeklinde sıralayabiliriz.

[İNSAN]

Güzel ve faydalı bir konu Sayın propulsion. Ama keşke eleştirel düşünmeyi, ona benzer ve onu destekleyici düşünme biçimleri ile beraber yoğurup aktarsaydınız. Yani eleştirel düşünme ile ; eklektik düşünme, hipotetik düşünme, ıraksak düşünme,sokratik düşünme gibi düşünme tekniklerini de beraberinde ele alsaydınız daha iyi olurdu diye düşünüyorum.
Ya da fikrimce bir başka başlık altında eleştirel düşünmeyi bütünler şekilde, bu düşünme tekniklerinden de bahsedebilirsiniz mesela. Daha kalıcı olur.

Bu arada katkıyı önemli buluyorum, umarım konu fark edilir ve okunur.
Teşekkürler.

[propulsion]

Burada yapmayı düşündüğüm bir düşünme biçimini ön plana çıkarmak, övmek yada kötülemek değildir.

Bilgi verme amaçlı olan bu paylaşım tıpkı ileride yapılacak ve düşünme biçimlerini inceleyecek bir seri konu başlığından sadece bir tanesidir.

Bu paylaşımı yaparken düşüncem  forumda olmayan ve aslında olsa iyi olacak (olmasını gerektiğini düşündüğüm) konuları seri halinde paylaşmaktır. Tıpkı pragmatizm, oportünizm, makyavelizm ve egoizm serisinde olduğu gibi.

İlerleyen zamanlarda yeni başlıklar açılarak diğer düşünme tarzları da anlatıldıktan sonra bu tip bir karşılaştırmalı anlatım ya ben yada başka bir üyemiz tarafından yapılabilir. 

Elbetteki bu başlık için katkı yapmak isteyen üyelerimizin katkıları çok değerlidir.

[İNSAN]

30' ye yakın belki de daha fazla düşünme tekniği/biçimi var.
* Yaratıcı düşünme
* Eleştirel düşünme
* Analitik düşünme
* Yansıtıcı düşünme
Bu saydıklarım ise sadece sık kullanılan ve bilinen biçimler.  Eğer hazırlayacağınız seri bu dört düşünme biçimi üzerine yapılı olacaksa, diğer ara biçimlerle bağlantı kurulabileceğini ifade etmek istemiştim. Yoksa herhangi birini parlak göstermeye çalışıyor olmanızla ilgili bir fikir geçmedi zihnimden.

Şimdiden kolay gelsin diyorum. Başarılı bir seri çıkaracağınızdan şüphem yok.Mümkün olduğu kadar da takip etmeye çalışacağım konuyu.
Umarım yararlı olur ve çok insana ulaşır.

Saygılar.

[enelsır]

Bu ve açmış olduğu diğer başlıklar için Sayın propulsion kutlamayı hak ediyor. Kutlarım.

Gerçi kendisi şu son iletisinde bir açıklama getirmiş ama yine de Sayın İNSAN'ın da değinmiş olduğu eksiklik ortada duruyor. Bir olguyu veya kavramı ana hatları ile ortaya koymak ( hele Sayın propulsion'un ele aldıkları gibi önemli olanlarını) tabii ki önemlidir. Bu Sayın propulsion'un değindiği gibi bu forum için de gerekli ve yakışan bir şeydir.

Öte yandan böyle kavramları ortaya atarken sadece tanım üzerinden gitmek... Eksik kalır... Bunun hayattaki yansıması da ortaya konulmalıdır. Çünkü kişilerin uzlaşabilmesi ve anlaşabilmesi için önce kavramlar üzerinde uzlaşmaları gerekir. Bu da sadece tanımla olmaz. Açıklanmalı... Örneklenmeli.

Belki de Sayın propulsion başlıkları kısa tutmak adına böyle bir yol izliyor olabilir. Bu anlaşılır bir durumdur. Fakat mutlaka devamı getirilmeli, belki de 1,2,3 gibi numaralanarak genişletilmelidir.

Sonuç olarak bu tarz konuları ele aldığı için Sayın propulsion'a tekrar teşekkür edelim. Dediklerimizi yabana atmamasını belki ileride işine yarayacağını da belirtelim. Fakat biliyorum bu yersiz bir kaygı olur. Zira bu ve bu tarz başlıkların sahibi olarak Sayın propulsion'u entelektüel bir bağnazlığın içine düşmeyecek kadar olgun görüyorum.

[ADAM]

Sayın propulsion tarafından açılmış bu başlık üzerine, katkıda bulunan üyelerimize eleştiri:

Acaba şöyle yapılsaydı, şu da olsaydı gibisinden eleştiride bulunurken, o dediklerinizi demekle bırakmayıp biraz siz yapmaya girişseydiniz nasıl olurdu?

[İNSAN]

İyi olurdu şüphesiz.
Biz sadece böyle bir atılımla 'konuyu sahiplenmek' görüntüsü vermemek için biraz çekimser duruyoruz. Yani ben alt tarafa, kombinasyonel düşünce,sentetik düşünce,eklektik düşünce veya omnipotent düşünce  diye düşünce biçimleri de var diyerek yazsaydım,itici olabilirdim.Sanki caka satıyormuşum algısı oluşabilirdi ve o da beni çok üzerdi.
Onun için önce sayın propulsion kardeşimizin yapmasını istedik. Böylelikle seri halde paylaşmayı düşündüğü bu konu dizisini de bölmemiş oluruz diye düşündük.

Bilmiyorum, yanlış mı düşündük ?

[propulsion]

Forumumuzun değerli üyeleri Sayın enelsır ve Sayın İNSAN'ın katkıları için çok teşekkür ederim. Katkıları ile konu daha da genişleyecektir. Ve hatta forumumuzun tecrübeli üyesi Sayın enelsır'ın da dediği gibi çok önemli olan bu başlık belkide 2-3-4 gibi yeni başlıkların açılmasını sağlayacaktır.

Sayın İNSAN'ın katkısında yazdığı düşünüş biçimleri benim zaten yazmayı düşündüklerim arasında var. Bu arada açılacak başlıklara rezerve koymak istemem böyle bir niyetim asla olmadı. Bu tip başlıklar açacak üyelerimize katkıda bulunmak ve onlardan bilgiler edinmek de benim için bir şereftir. 

Sayın enelsır ve Sayın İNSAN'ın benim ve paylaştıklarım ile ilgili düşündükleri için de çok teşekkür ederim. Takdirlerini almak bir onurdur benim için.

Çok önemsediğim, üyelerimizin katkılarından çok ama çok şeyler öğrendiğim ve üyesi olmaktan çok hoşnut olduğum bu forum için kendimce bir takım paylaşımlar yapmaya çalışıyorum. Forumumuzun değerli ve seçkin üyesi Sayın ADAM'ın da iletisinde yazdığı gibi siz sayın üyelerin katkıları hep değerlidir benim için. Şayet entellektüel bir bağnazlık içine düşmüş gibi görünmüşsem bu beni çok üzer. Kendimi tam olarak ifade edememişim demektir. Daha da dikkatli olmam gerektiğini anlıyorum.

[enelsır]

Şimdi " Hoppala Paşam Malkara Keşan" diyesim var. Bir kere kesin olan bir şey var: Benim herhangi bir konuyu eleştirmek için o konuda bir üretimimin olması gerekmez. Bilgim yettiğince hiç üretimimin olmadığı konuları da eleştiririm.

Sayın ADAM'ın bu çıkışını anlayamadım ve benimseyemedim.

Kaldı ki benim eleştirim esas üzerine değil... Usul üzerine. Ama bu yabana atılmasın. Başta Sayın ADAM olmak üzere hepimiz biliriz ki bazen (çoğu zaman) "usül" "esas" tan önemlidir.

Ben sadece Sayın propulsion'un yapmaya çalıştığı bu çok değerli çalışmayı daha değerli bir hale getirmek için bir öneride bulundum. Sayın propulsion da çok güzel değerlendirdi görüldüğü üzere... Çünkü eleştiriye yanıt verilmez, gereği yapılır veya görmezden gelinir.

Eh! Bu dediklerimin bile aslında Sayın propulsion'un bu başlık altında anlattığı "eleştirel düşünce"ye bir örenek oluşturmuyorsa... Daha ne diyebilirim ki? Eminim Sayın ADAM'ın buna da verilecek okkalı bir yanıtı olacaktır. Ağzımızın payını alır otururuz.

Konumuz eleştirel düşünme... Ben de okuduklarımdan anladığım kadarıyla eleştirel düşünmeye çalıştım. Bir "Köy çocuğu" olarak haddimi aştıysam affola. Elbet bir gün bizim de değerimiz bilinir.

Son olarak bu çok değerli başlık ve diğerleri için Sayın propulsion'a bir kere daha teşekkür ederim.

Not: Bu ileti  başlık konusu ile tam olarak örtüşür. Dolayısı ile bir kirlilik yaratmaz.

[propulsion]

Bu başlık için yazılanlara geri dönmek gerekirse; başlığa katkı yapma noktasında başlığa eleştirel düşünme yeteneğine sahip insan hakkında yazarak devam etmek isterim.

Sayın ADAM tarafından paylaşılan Aydın Kişi ve Mason dizisinin 7 numaralı paylaşımında (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=15186.msg98650#msg98650) yazdığı gibi bilge kişi ile doğrudan bağlantılı ve tamamlayıcısı olan aydın kişi için “akla ve eleştirel düşünceye önem veren, her türlü dinsel önyargıyı aşan insan” demektir. Aydın, bir bakıma, mevcut sistemi eleştiren, bilgisini, özgürlük için kullanan entelektüeldir. Aynı dizinin 14 numaralı paylaşımında (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=15354.msg99589#msg99589) ise “bir insanın gerçek anlamda aydın olup olmadığı, uğraşına veya içinden geldiği kesime bakılarak değil, fakat uğraşı ve geldiği kesim ne olursa olsun, o insanın eleştirel düşünebilip düşünemediğine göre belirlenebilecek bir özelliktir” biçiminde yazmaktadır.

Sayın MASON tarafından yapılmış olan Popper’in Daha İyi Bir Dünya Arayışı isimli kitabının özetini verdiği paylaşımda (http://masonlar.org/masonlar_forum/index.php?topic=11341.msg71623#msg71623 ) yazdığı gibi “Bilimsel bilginin yöntemi de, eleştirel yöntemdir: Yanlışın aranması yöntemi ve doğru arayışıdır, yani doğruyu bulmak için hataların ayıklanması yöntemidir.” yazmaktadır.

O halde hem bilgeliğin tamamlayıcısı olan aydın insan olmada hem de bilimsel bilgiye ulaşmada eleştirel düşünce çok önemli bir yer tutmaktadır.

Başlığın en başındaki paylaşımıma dönmem gerekirse eleştirel düşünme yeteneğine sahip kişideki kabiliyetler “Eleştiri yapabilme”, ”veri-bilgi toplayabilme”, “ayıklama”, “bağ kurabilme”, “benzetmeler (analojiler) kurabilme”, “çözümlemeler yapabilme”, “eşleştirmeler yapabilme”, “sınıflandırmalar yapabilme”, “neden-sonuç ilişkisi kurabilme”, “ön görü yapabilme”, “plan/sıralama yapabilme”, “tüme varımlı ve ya tümden gelimli çıkarsamalar yapabilme” biçiminde sıralanmıştı.

O halde çok önemli bir konu olan eleştirel düşünme yeteneğine sahip kişiye ait olan bu kabiliyetlerin açıklanması iyi olacaktır.

-Eleştiri yapabilme yeteneğine sahip kişinin öncelikle veri-bilgi toparlaması gerekmektedir. Çünkü bir konuda argüman geliştirmek ya da geliştirilmiş bir argümanı kuşkuya olabildiğince yer bırakmayacak şekilde desteklemek üzere, konu ile ilgili bilgileri-verileri doğru bilimsel yöntemlerle bir araya getirebilmek önemlidir.

-Sonrasında ise kişi bu bilgileri ayıklayabilmelidir. Bir önceki basamakta yazılan toplanmış verilen doğru ve geçerli olanlarının ayıklanması gerekmektedir.

-Kişinin ayıklanan veriler arasında bağ kurabilmesi de gereklidir. Ayıklanmış veriler ve bilgiler arasında mantıksal bağlar kurabilmelidir.

-Eleştirel düşünen kişi aralarında mantıksal bağlar kurulmuş bilgiler arasında benzetmeler ve analojiler kurabilmelidir. Bu sayede argümanı oluşturan nesne, eylem, olguların benzer özellikleri belirlenmiş olur.

-Kişinin daha karmaşık konularda çözümlemeler yapabilmesi de gerekebilmektedir. Çünkü karmaşık durumlar daha alt durumlara bölünerek işlenmesi o durumun işlenmesi için önemli ve gerekli olabilmektedir.

-Eleştirel düşünen kişiler argümanda mevut bulunan karmaşık durumları oluşturan olgular, önermeler ve alt durumlar arasında eşleştirmeler de yapabilmeli ve aralarında ilişkilerde kurabilmelidir.

-Kişi olgular, önermeler ve nesneler sınıflandırılarak da ele alınabilir.

-Kişinin bahsi geçen bu olguların, önermelerin ve nesnelerin hangisinin diğerinin nedeni veya sonucu olduğuna karar vermesi yani neden-sonuç ilişkilerini de kurması gerekmektedir.

-Neden-sonuç ilişkileri kurulması esnasında öngörüler yapabilmek yani sonrasına ait sonuçların tahmin edilmesi de oldukça önemlidir.

- Öngörülerde bulunan kişi sonrasında planlar ve sıralamalar yapmalı ve gelecekte karşılaşılabilecek belirsizlikleri de göz önüne alarak gelecekte ne ya da neler yapılması gerektiğine ilişkin karar vermesi de gereklidir. Bu sayede önceden belirlenmiş ölçütlere göre bir sıralama da yapılmış olur.

-Elbette ki bunların devamında bazı durumlarda (gerektiği durumlarda) tüme varımlı ve ya tümden gelimli çıkarsamalar yapabilmek de gerekmektedir.


Kabiliyetleri sıraladıktan sonra ilk paylaşımımda yazdığım gibi az evvel bahsettiğim olgular, önermeler, durumlar ve nesneler için “ilgililik”, “geçerlilik”, “açıklık ve anlaşılabilirlik”, “genişlik ve derinlik”, “mantıklılık” ve son olarak da “adillik” gibi ölçütlerin olduğu da unutulmamalıdır.