COOKE EL YAZMASI – 7

[ADAM]

Regius ile Cooke El Yazması'nı incelediğimizde, her ikisinde de inşaatçılık zanaatının ilk yasalarının İngiltere Kralı Athelstan zamanında yani 10. yüzyılda, bugünkü İngiltere'nin kuzeyindeki York kentinde düzenlenmiş olduğunun anlatıldığını görüyoruz. Masonik yazında bunlar özel olarak "York Yasaları" olarak da anılır.

İşte şimdi artık diğer konuları bir yana bırakıp, bu yazı dizisinin başlığı olan Cooke El Yazması üzerinde odaklanalım.

İnternette bu el yazması belgenin çeşitli sayfalarından kopyalar bulabilirsiniz. Herhangi bir arama motorunun görseller bölümünde “Cooke Manuscript” yazmanız yeterli. Ben buraya bunlardan birini aldım.



Bu, yaklaşık 8.6x11.3 cm boyutlarında, 80 sayfalık, toplamı 960 satırdan oluşan bir kitapçık. Genellikle siyah, fakat bazı satırlar ve sözcükler kırmızı mürekkep kullanılarak yazılmış, yer yer süslemeler yapılmış. El yazısı hayli özenli ve okunaklı.

Kitabın özgün olarak 1420'li yıllarda kaleme alınmış olduğu sanılıyor. Kesin bir tarih verilemiyor.

Daha önce değinmiş olduğum üzere; bu kitapçık bir "özgün yapıt" değil, bir kopya. Bunu ben söylemiyorum; uzmanların görüşü böyle. Üstelik kopyalanmış olduğu önceki belgenin eğer o da bir kopya değilse kesinlikle tek elden çıkmamış olduğu da belirtiliyor. İlk 48 sayfasını yani 640 satırını yazmış olan kişinin ayrı, bundan sonrasını yazmış olan kişinin ayrı olduğu üzerinde de duruluyor. Deniyor ki, “Belki de birinin sonu, diğerinin başı yitirilmiş, iki ayrı el yazmasının bir araya getirilip birbirlerine eklenmesiyle ya da önceki ve sonraki bölümleri ayrı ayrı yazılardan alınarak oluşturulmuştur.”

Nitekim belge bir bütün olarak ele alındığında yer yer kopuklukları olduğu görülüyor. Uzmanlara göre bu da kopyalama sırasında bazı bölümlerin atlanmış olduğunu gösteriyor. Fakat bu atlamalar, bugün "Cooke El Yazması" olarak anılan kitapçığın yazılması sırasında olabileceği gibi, bunun doğrudan ve olduğu gibi kopyalandığı bir önceki kopyada da olabilir.

Bu el yazması Masonluk tarihi içinde "yitirilip sonradan bulunmuş" da sayılmasa gerek. Çünkü 1675 yılında Henry Heade, 1687 yılında William Watson adlı kişiler, bu eski el yazmasının (daha doğrusu şu anda elde olmayan bir benzerinin) üzerinde çalışmış, ayrı ayrı birer kopya çıkarmışlar. Bunların birer kopya olduğunu açıkça belirtmişler. Onlar da Masonluğun Eski El Yazması Belgeleri’nden sayılıyor. Her ikisinin de çıkarmış oldukları kopyaların kaynakçası aynı; aralarında pek az ve önemsiz farklılıklar var. Fakat Cooke El Yazması ile karşılaştırıldıklarında, yer yer farklar göze çarpıyor. Bu farkların hangi zaman diliminde ve nasıl oluştuğu tam olarak bilinemiyor. Kullanmış oldukları kaynakçanın, bugün "Cooke El Yazması" olarak anılan belge olmadığı kesin; özellikle ilk bölümleri Cooke El Yazması'na pek benzer fakat ikinci bölümleri hayli farklı ve üstelik daha geniş kapsamlı.

Bu durum da "Cooke El Yazması"nın bir "özgün yapıt" olmadığını kanıtlıyor. Ancak gelin görün ki bu el yazması belge ötekilerden daha ünlü; daha çok önemseniyor. Üstelik bir de şu var: Ötekilerin yazım tarihi çok daha sonra.

Masonik araştırıcılar, "Cooke El Yazması"nın özellikle ikinci bölümünün asıl kaynağının özgün olarak 1370 yılı dolaylarında kaleme alınmış olabileceğine değiniyor. Birinci bölümünün kaynağının ise büyük olasılıkla bu kadar eski olmadığını söylüyorlar. Çünkü yazımında başka kaynaklardan söz edilmekle birlikte, bu bölümde Ranulph Higden'in "Polychronicon" adlı yapıtından alıntılar bulunduğu açıkça görülüyor.

Bu da "doğru" olan bilgilerin değil, "yanlış" ya da "varsayımsal" anlatımların benzerliğinden hatta yer yer aynı oluşundan anlaşılıyor.

William Watson, 1687 yılında kendi kopyalamış olduğu ve "özgün" olarak nitelediği el yazmasına ilişkin bilgi verip kendi yorumlarını yaparken, operatif masonların bu belgede yazılı olan yasalarının Kral 6. Henry tarafından onaylanmış olduğunu da söyler. Bu doğru olabilir çünkü bir diğer eski masonik belge olan Leland El Yazması'nda, 6. Henry’nin Masonluğun örgütsel ve töresel kurallarına karşı duyduğu ilgiden söz edilir. Hatta 16. yüzyıl ortalarına doğru kaleme alınmış olan bu el yazmasında, bunun aslında doğrudan onun el yazısı ile kaleme almış olduğu notlarının kopyası olduğu (demek o okuma-yazma biliyormuş) ve bu kopyalama işleminin de İngiltere’nin en ünlü kralı 8. Henry'nin buyruğu ile yapıldığı belirtiliyor.

Cooke El Yazması'nın "değişik yazım tarzlı" ikinci aşamasında bir kısa ve varsayımsal tarihsel bilgiden sonra Regius adlı belgede olduğu gibi, "madde" (article) ve "nokta" (point) olarak nitelenen masonik kurallara yer verilmiş. Ancak Regius'ta, diğer konuların yanı sıra "on beş madde" ve "on beş nokta" var; Cooke Elyazması'nda yalnızca "dokuz madde" ve "dokuz nokta". Bu durum da her ikisinin birden daha eski bir ya da birkaç ayrı el yazmasından kopyalandıkları, bu kopyalamalar sırasında her ikisinde de bazı değişiklikler yapıldığını gösteriyor.

Şunu da belirtmekte yarar var: Bu iki eski el yazması, yalnızca görünüm bakımından değil, kapsam bakımından da yer yer birbirlerinden hayli farklı. Öyle ki, Regius'ta yer almakta olan bazı anlatımlar Cooke Elyazması'nda yok. Dolayısıyla Regius’un birtakım artıları var. (Böyle olunca, bir başka başlık altında Regius’u da aktarmanın yararlı hatta gerekli olacağını düşünüyorum doğrusu.)

Masonik yazında kimilerinin Regius'u "Masonluk tarihinin en eski ve en doğru kaynakçası" olarak nitelediği görülüyor. Kimileri aynı şeyi Cooke El Yazması için söylüyor. Bence yanılıyorlar. Her ikisi de yalnızca "günümüze kadar gelebilmiş en eski tarihli masonik el yazması belgelerden ikisi" olarak nitelenebilir. Üstelik bu belgelerde anlatılanların "Orta Çağ inşaatçılık meslek ve zanaatına ilişkin en eski ve geleneksel bilgileri yansıtan güvenilir bilgiler" olarak nitelenebilecekleri bile kuşkulu. Her ikisinin de, yararlanmış oldukları ve yitirilmiş kaynakçalarından ne ölçüde farklı, ne kadar noksan ya da ne boyutta öznel yorumlarla değiştirilmiş oldukları üzerine bir şey söylemek olanaksız.

Cooke Elyazması'nı özgün sözcükleriyle okumaya kalkışacak olursak, hiçbir şey anlayamayız. Çok iyi İngilizce bilenler bile anlayamaz; hatta İngilizler bile. Bunun nedeni de Orta Çağ İngilizcesi ile günümüzdeki İngilizce arasında dehşetli fark oluşudur. Divan Edebiyatı’nı şöyle bir düşünün; ne kadarın anlayabilirsiniz? Elinizin altına bir Osmanlıca-Türkçe Sözlük alsanız bile zor anlarsınız. Dolayısıyla bu belgenin anlaşılır olabilmesi için, bir dil uzmanı eliyle günümüzde geçerli İngilizceye dönüştürülmesi gerekmiştir. Bunu önce ünlü masonik araştırıcılardan G. W. Speth 1890 yılında, sonra dünya çapında ün kazanmış birçok masonik yapıtı olan Harry Carr 1943 yılında ayrı ayrı yapmışlar. Daha sonra da İngiltere Birleşik Büyük Locası'nın ünlü araştırma locası Quatuor Coronati'nin 1949 yılında yalnızca bu konuyu içermek üzere yayınlamış olduğu bir kitapçıkta, Herbert Poole tarafından yapılmış bir dönüştürmeye yer verilmiş.

Bu belgenin çoğu paragrafları oldukça uzun. Ben size aktarırken, okumada kolaylık olsun diye bunları böleceğim. Hatta yer yer parantez içinde sözcük karşılıkları vereceğim. Ayrıca birtakım kısa açıklamalar da yapacağım ki iyi anlaşılır olabilsin.